Wprowadzenie
Liban jako nowoczesne państwo obywatelskie, od dawna miał trudności z wykuciem wszechobejmującej tożsamości narodowej, z którą mogliby identyfikować się wszyscy jego obywatele. Wiele jest powodów takiego stanu rzeczy i obejmują one różnorodność religijną, sekciarską i polityczną tego kraju; znaczny udział sił zagranicznych i arabskich (głównie Syrii) i eksterytorialną lojalność rozmaitych odłamów libańskich; oraz historię konfliktów wewnętrznych.
Ta trudność znalazła ostatnio wyraz w debacie publicznej wokół szkolnych programów nauczania historii.
Rząd Saada Al-Haririego (z Hassanem Mneimnehem jako ministrem edukacji) stworzyli komitet do napisania szkolnego programu historii dla wszystkich szkół libańskich, publicznych i prywatnych. Komitet, który składa się z historyków i polityków ze wszystkich nurtów politycznych Libanu i pracuje pod nadzorem Ośrodka Badań Edukacyjnych i Rozwoju, sformułował jednolity program, który miał być do zaakceptowania dla wszystkich nurtów.
Program został jednak przedstawiony do ostatecznego zatwierdzenia dopiero po nastaniu obecnego rządu Najiba Mikatiego, który zdominowany jest przez Siły 8 Marca (obóz pro-syryjski pod przewodnictwem Hezbollahu). Rząd ten powołał komisję ministerialną do zrecenzowania proponowanego programu pod przewodnictwem ministra ds. parlamentarnych Nicolasa Fatousha z udziałem ministra edukacji Hassana Diaba, ministra kultury Gabi Layouna, ministra rozwoju i administracji Muhammada Fneisha, ministra zdrowia Alego Hassana Khalila, ministra sprawiedliwości Shakiba Qartabawiego i ministra bez portfela Alego Qanso.
Komisja ministerialna wprowadziła zmiany do proponowanego programu, z których głównymi są: usunięcie wszelkich wzmianek o okresie od zamordowania byłego premiera libańskiego Rafiqa Al-Haririego w 2005 r., włącznie z wydarzeniami z 7 maja 2007 r., kiedy to bojownicy Hezbollahu przejęli duże obszary Bejrutu i innych miast libańskich; usunięcie określenia „Rewolucja Cedrowa” w odniesieniu do kampanii prowadzonej przez Siły 14 Marca, co ostatecznie doprowadziło do wycofania się sił syryjskich z Libanu mniej więcej sześć tygodni po zamordowaniu Al-Haririego; włączenie informacji o duchownych szyickich i działaczach, którzy walczyli przeciwko mandatowi francuskiemu; oraz mianowanie roku 1982, w którym Hezbollah zaczął działać jako szyicka milicja w Libanie Południowym, na początek „okresu oporu” [1] .
Siły 8 Marca: Historia libańska powinna być napisana “przez ludzi honoru, nie zaś przez agentów, którzy chcą ‘syjonizować’ i ‘amerykanizować’ Liban”
Przedstawiciel Hezbollahu w regionie Buqa, były członek parlamentu Muhammad Yaghi, wyjaśnił stanowisko powodujące te zmiany, kiedy wezwał ministra edukacji do „zdystansowania się od pisania historii współczesnego Libanu od [bożków pogańskich] Adonisa i Isztar… ponieważ historia ojczyzny [powinna być pisana przez ludzi honoru, nie zaś przez agentów, którzy chcą „syjonizować” lub „amerykanizować” Liban… Ci, którzy wyzwolą Liban [tj. Hezbollah], są tymi, którzy powinni pisać historię, nie zaś ci, którzy wykonują rozkazy [Zachodu, tj. Siły 14 Marca]” [2] .
Minister kultury Gabi Layoun, z partii Michela Aouna, która jest w sojuszu z Siłami 8 Marca, powiedział, że nie należy wspominać o Rewolucji Cedrowej w podręcznikach szkolnych, ponieważ popierały ją obce element, głównie USA [3] .
Siły 14 Marca: Hezbollah fałszuje historię Libanu
Działania Sił 8 Marca i partii Aouna rozgniewały różne odłamy w Libanie, szczególnie Siły 14 Marca. Gazeta “Al-Mustaqbal”, której właścicielem jest przywódca Sił 14 Marca, Saad Al-Hariri, oskarżyła te siły o próbę sfałszowania współczesnej historii Libanu i stwierdziła, że Hezbollah próbuje dokonać kulturowego zamachu stanu, jako ciąg dalszy politycznego zamachu stanu przeciwko rządowi Saada Al-Haririego w styczniu 2011 r. [4] . Parlamentarzysta Nadim Al-Gemayel, z partii Kataeb (Falangiści), która należy do Sił 14 Marca, powiedział, że jest nie do pomyślenia, by historię Libanu pisali ci (tj. Hezbollah), którzy nie wierzą w istnienie Libanu jako państwa suwerennego. Dodał, że Hezbollah musi zrozumieć, iż historia Libanu i opór zaczęły się przed jego powstaniem [5] .
“Al-Mustaqbal” oskarżyła Hezbollah o próbę wymazania pełnego chwały okresu w historii kraju, podczas którego ludzie umierali za niepodległość Libanu w wojnie przeciwko syryjskiej dominacji kraju(1990-2005) [6] . Koordynator Komitetu Centralnego Kataeb, parlamentarzysta Sami Al-Gemayel powiedział, że libański ruch oporu obejmował wielu chrześcijan, którzy walczyli przeciwko Palestyńczykom i przeciwko okupacji syryjskiej na rzecz całego Libanu. Gdyby nie ta walka, dodał, Liban przekształciłby się w alternatywną ojczyznę Palestyńczyków albo zostałby zaanektowany przez Syrię. Powiedział, że jest to „kluczowa sprawa” dla partii Kataeb, która może doprowadzić do „nieposłuszeństwa obywatelskiego” z jej strony i do odmowy używania poprawionego programu w szkołach [7] .
Podobną krytykę wygłosił przywódca Druzów Walid Jumblatt, który do czerwca 2011 r. należał do Sił 14 Marca, zanim przeszedł do rządu Mikatiego. W cotygodniowym felietonie w gazecie jego partii, „Al-Anba”, napisał, że żaden spór polityczny nie usprawiedliwia zatarcia roli męczenników Sił 14 Marca i wspomniał także, że krew męczenników utorowała Michelowi Aounowi drogę powrotu do Libanu z Paryża [8] .
Także Siły 14 Marca zaatakowały Aouna, wskazując, że kiedyś ostro sprzeciwiał się militarnej obecności Syrii w Libanie i był jedną z jej ofiar, niemniej teraz sprzymierza się ze zwolennikami Syrii, Siłami 8 Marca. Sami Al-Gemayel wzywał go, by nie pozwolił swoim obecnym sojuszom politycznym [z Hezbollahem i z Syrią] na zapomnienie własnej historii [9] . W artykule reakcyjnym z 30 stycznia 2012 r. “Al-Mustaqbal” zaatakowała ministra kultury Layouna (z partii Aouna) za wezwanie do usunięcia Rewolucji Cedrowej z podręczników historii. Stwierdziła, że Aoun i członkowie jego partii cierpią na kompleks, który spowodował, że zawarli pakt z wrogami niepodległości Libanu, o którą to niepodległość walczyli [10] .
Minister ds. parlamentarnych Nicolas Fatoush zareagował na te wypowiedzi listem do „Al-Mustaqbal”. Napisał, że oskarżenia opublikowane w gazecie są groteskowe i graniczą z oszczerstwem przeciwko komisji ministerialnej i jej przewodniczącemu (mimo że wypowiedzi opublikowane w „Al-Mustaqbal” były najpierw opublikowane w gazecie „Al-Safir”, związanej z Siłami 8 Marca). Dodał, że decyzja komisji była obiektywna, nie zaś polityczna, i że ostatni okres został skreślony z podręczników, ponieważ pisanie historii wymaga perspektywy czasowej. Powiedział, że nie dokonano żadnych zmian treści ani celów programu, poza dodaniem drobnych szczegółów, takich jak nazwiska pewnych postaci [11] . Gazeta odpowiedziała powtórzeniem swojej opinii, że decyzja była polityczna [12] .
1 lutego 2012 r. sekretariat Sił 14 Marca postanowił stworzyć komitet, który będzie obserwował sprawę i informował społeczeństwo [13] . Partia Kataeb i Wolna Partia Narodowa (także członek Sił 14 Marca) posunęły się jeszcze dalej: 10 marca zorganizowały demonstrację przed budynkiem rzadowym w Bejrucie. Siły bezpieczeństwa zareagowały przemocą i kilku protestujących odniosło rany [14] . Przemoc policji wywołała potępienie i premier Mikati powiedział, że nie zaaprobuje żadnego programu nauczania historii, który nie jest do zaakceptowania dla wszystkich odłamów [15] .
Dodatkowe starania Hezbollahu o wpłynięcie na program
Próby obozu oporu na jednostronne wpłynięcie na program, nie były ograniczone do nauki historii. 13 lutego 2012 r., jako część “tygodnia oporu”, minister kultury Diab poinstruował wszystkie szkoły i instytucje wyższego nauczania, by poświęciły czas na nauczanie o oporze [16] . Prezydent Uniwersytetu Libańskiego, Adnan Al-Sayyed Hussein, który jest bliski Hezbollahowi, ogłosił, że zamierza uczynić zmiany w składzie personelu akademickiego, pomijając system reprezentacji różnych wyznań, zwyczajowy w Libanie [17] . 3 grudnia 2012 r. portal partii Kataeb poinformował, powołując się na mieszkańców regionu Baalbek na południu kraju, że Hezbollah zmusza szkoły w okolicy, włącznie z chrześcijańskimi, do nauczania o sekcie szyitów jako części nauki religii i że mieszkańcy są temu przeciwni, ale boją się wyrazić swoją opinię [18] .
Podobnie jak poprawki do programu nauczania historii, decyzja ministerstwa edukacji o wprowadzeniu okresu nauki o ruchu oporu wzbudziła sprzeciw z różnych stron. Studenci Uniwersytetu Libańskiego, zwolennicy partii Siły Libańskie Samira Geagei, powiedzieli w komunikacie, że Hezbollah i jego sojusznicy używają swojej pozycji władzy do szerzenia idei oporu wśród społeczeństwa libańskiego. Komunikat szydził z pojęcia oporu Hezbollahu mówiąc, że wciągnął on Liban w niepotrzebne wojny i zyskał wyimaginowane zwycięstwa, podczas gdy przyniósł krajowi całkowite zniszczenie i podważył jego suwerenność [19] . Gazeta “Al-Mustaqbal” zaatakowała prezydenta Uniwersytetu Libańskiego, Adnana Al-Sayyeda Husseina (który oznajmił, że zmieni skład personelu akademickiego). Gazeta oskarżyła go i ministra edukacji Layouna o szkodzenie starożytnej i współczesnej historii Libanu [20] .
I odwrotnie, dwóch parlamentarzystów Hezbollahu, Nawwar Al-Sahili i Ali Fayyad, chwalili decyzje ministra edukacji i atakowali jej przeciwników [21] . Ministerstwo wyjaśniło, że opór jest sednem programu i że instrukcja, by poświęcić okres nauki temu przedmiotowi, była tylko rekomendacją, którą instytucje mogły przyjąć lub nie [22] .
“Al-Safir”: Historia nie powinna być wykorzystywana do celów politycznych
Ciekawe jest stanowisko przyjęte w tej sprawie przez gazetę libańską “Al-Safir”, która jest bliska Siłom 8 Marca. Zaskakująco, gazeta opublikowała szereg artykułów potępiających próby Hezbollahu i jego sojuszników, by zmienić program historii zgodnie z ich poglądami. Najostrzejszy z artykułów, autorstwa publicysty Suleimana Taqi Al-Dina, stwierdzał: „Narzucanie kontroli nad [pisaniem] historii jest charakterystyczne [dla sił], które przejęły rząd. Kiedy rządowi brak wystarczającej legitymacji, która gwarantowałaby chętną lojalność szerokich [odłamów społeczeństwa], próbuje on pozbawić ludzi ich pamięci i kontrolować ich myśli. Jeśli rząd nie jest w stanie odwołać i wymazać przeszłości, zmienia przeszłość w sposób, który służy jego celom… Próbując napisać jednolitą historię libańską lub arabską, musimy włączyć różne odcienie [spektrum ideologicznego], nie zaś uzurpować historię i porywać ją [tylko dlatego], że równowaga sił [nam na to pozwala] i zgodnie z zasadami totalitaryzmu… Ponieważ nie nauczyliśmy się z historii, nie jesteśmy warci pisania jej dzisiaj” [23] .
Publicysta Wasif’Awadha napisał: „Większość naszej historii starożytnej została napisana przez Orientalistów, którzy byli bardziej realistyczni i neutralni niż nasi historycy… Albo pozostawimy Orientalistom [kontynuowanie] pisania naszej historii, albo pozostaniemy ludźmi bez historii. [Jedno i drugie] jest lepsze niż czynienie naszej historii niewolnikiem sojuszy politycznych” [24] .
Redaktor Sati’ Nour Al-Din, napisał, że kwestia historii libańskiej jest beczką prochu, gotową do eksplozji w każdym momencie. Utrzymywał on, że program zaproponowany przez komitet poprzedniego rządu był dobrze zrównoważony, ale najwyraźniej przyszedł zbyt wcześnie, ponieważ napotkał zastrzeżenia i żądania, które sabotowały cały projekt. Demonstracje zorganizowane przez przeciwników zmian i nieuzasadniona przemoc użyta przeciwko nim przez siły bezpieczeństwa dowiodły, że historia libańska nadal jest wybuchowa i że strony nie są gotowe do rozbrojenia tej bomby. Dlatego, w celu napisania jednolitego programu nauczania historii, Libańczycy muszą najpierw pojednać się i stworzyć pluralistyczne społeczeństwo [25] .
* E. Picali jest pracownikiem badawczym w MEMRI.
Przypisy (nie spolszczone):
[1] Al-Safir (Lebanon), January 5, 2012; Al-Mustaqbal (Lebanon), January 27, 2012.
[2] Al-Mustaqbal (Lebanon), November 6, 2011.
[3] Al-Jumhouriyya (Lebanon), January 29, 2012.
[4] Al-Mustaqbal (Lebanon), January 27, 2012.
[5] Al-Mustaqbal (Lebanon), March 7, 2012.
[6] Al-Mustaqbal (Lebanon), January 27, 2012.
[7] Al-Mustaqbal (Lebanon), February 29, 2012.
[8] Psp.org, January 31, 2011. 'Aoun lived in exile throughout the years of Syria’s military control over Lebanon, in 1990-2005.
[9] Al-Mustaqbal (Lebanon), January 30, 2012.
[10] Al-Mustaqbal (Lebanon), January 30, 2012.
[11] Al-Mustaqbal (Lebanon), February 9, 2012.
[12] Al-Mustaqbal (Lebanon), February 9, 2012.
[13] Al-Mustaqbal (Lebanon), February 2, 2012.
[14] Al-Mustaqbal (Lebanon), March 11, 2012.
[15] Al-Mustaqbal (Lebanon), March 13, 2012.
[16] Al-Mustaqbal (Lebanon), February 28, 2012.
[17] Al-Mustaqbal (Lebanon), April 12, 2012.
[18] Kataeb.org, December 3, 2011.
[19] Al-Mustaqbal (Lebanon), February 28, 2012.
[20] Al-Mustaqbal (Lebanon), January 30, 2012.
[21] Al-Mustaqbal (Lebanon), March 3, 2012.
[22] Al-Mustaqbal (Lebanon), February 28, 2012.
[23] Al-Safir (Lebanon), March 13, 2012.
[24] Al-Safir (Lebanon), March 12, 2012.
[25] Al-Safir (Lebanon), March 12, 2012.
