Wprowadzenie
Badacz spraw islamskich szejk Ahmad bin Abd Al-Aziz ibn Baz, który jest publicystą saudyjskiej gazety “Al-Watan” i synem byłego muftiego saudyjskiego, konserwatywnego szejka wahhabitów Abd Al-Aziza ibn Baza (1912-1999), udzielił niedawno kilka wywiadów mediom saudyjskim, w których wyraził liberalne poglądy, ostro sprzeczne z poglądami jego ojca. Omawiał kontrowersyjne w Arabii Saudyjskiej kwestie, takie jak wspólne przebywanie mężczyzn i kobiet w miejscach publicznych, politykę policji religijnej, godziny modłów publicznych i kwestię prowadzenia samochodu przez kobiety. W niedawnym wywiadzie dla „Al-Watan” ibn Baz wezwał do ustawodawstwa zmierzającego do ograniczenia stopy urodzeń w królestwie i do równości między mężczyznami i kobietami oraz pozwolenia obu płciom na wspólne przebywanie w miejscach publicznych. Powiedział, że saudyjski establishment religijny znajduje się w kryzysie, że policja religijna szkodzi wolności indywidualnej i że prawa religijne, takie jak zakaz prowadzenia samochodu przez kobiety, są przestarzałe i muszą zostać zmienione, by pasowały do czasów współczesnych [1] .
Reakcje na oświadczenia ibn Baza były mieszane. Jedni publicyści chwalili go jako młodego duchownego, który nie boi się zajmować drażliwymi kwestiami. Inni wyrażali zastrzeżenia do jego poglądów, twierdząc że tematy, na które się wypowiada, nie powinny być dyskutowane ani kwestionowane. Niniejszy przedstawia poglądy ibn Baza i niektóre reakcje na nie.
Saudyjski establishment religijny znajduje się w kryzysie
W wywiadzie dla Al-Arabiya TV ibn Baz twierdził, że establishment religijny znajduje się w kryzysie z powodu „anarchii fatw” stworzonej przez duchownych saudyjskich i dodał, że sytuacja, jeśli będzie trwała, oznacza koniec establishmentu [2] . Powiedział, że w celu przezwyciężenia tego kryzysu establishment religijny musi być tolerancyjny wobec różnych islamskich szkół myśli i musi przeegzaminować prawo religijne w świetle obecnej rzeczywistości. Dodał, że wolność słowa i rozszerzona sfera dyskusji w społeczeństwie saudyjskim są niezbędnymi warunkami dla przezwyciężenia ideologii ekstremistycznej.
W wywiadzie ibn Baz odrzucił także krytykę jego poglądów ze strony elementów islamistycznych, które twierdzą, że wpłynął na niego ruch liberalny w Arabii Saudyjskiej: „…Ci, którzy mówią, że wpadłem w ręce świeckich i liberałów, są płytkimi ludźmi, którym brak zdolności analizy prawa i uzdolnień intelektualnych niezbędnych do konstruktywnej krytyki i dialogu. Wiedzą oni tylko jak używać broni przyklejania etykietek z sztampowymi oskarżeniami i stereotypami…” [3]
Musimy wyrzec się przestarzałych idei
Ibn Baz dodał, że muzułmanami nadal kierują przestarzałe idee, dla których nie ma żadnego miejsca w nowoczesnym świecie: “Nadal kierują nami wyrażenia i określenia, które nie są uświęcone i zostały ustalone setki lat temu, a które są dziś nieodpowiednie. Trudno zrozumieć, jak określenia takie jak… ‘państwo muzułmańskie’, ‘państwo politeistyczne’ [1] ‘państwo islamu’ mogą mieć znaczenie w czasach współczesnych…
Musimy ukształtować nowe perspektywy prawoznawcze w kwestiach państwa, ojczyzny, narodowości, stosunków międzynarodowych i globalnych organizacji natury politycznej, społecznej, ideologicznej i prawnej. Rewolucje naukowe i ideologiczne są niezbędne, tak samo jak rozpoczęcie debaty o długoterminowych think tank i sympozjach. Uniwersytety ponoszą największą odpowiedzialność za kształtowanie nowoczesnych perspektyw prawoznawczych, pasujących do sukcesywnego rozwoju i rewolucji we współczesnych [czasach]…” [4]
Ustawodawstwo dla ograniczenia stopy urodzin i pozwolenie na wspólne przebywanie ludzi różnej płci
Ibn Baz wyraził więcej liberalnych poglądów w wywiadzie dla gazety saudyjskiej “Al-Watan”, w którym wzywał do ustawodawstwa w celu ograniczenia stopy urodzin. Powiedział: „Przeżywamy eksplozję populacji, a wielu naszych duchownych milczy w tej sprawie”. Poparł także poglądy wyrażone przez szejka dra Ahmada Al-Ghamdiego, szefa policji religijnej w Mekce, że wspólne przebywanie ludzi różnej płci jest naturalne i uprawnione w nowoczesnym życiu społecznym i że nie jest zabronione, by kobieta i mężczyzna przebywali razem w miejscu publicznym [5] . Ibn Baz powiedział także, że w dzisiejszym świecie akceptowanie innych i poprawienie stosunków z Zachodem mają zasadnicze znaczenie [6] .
Kwestionowanie ustalonych godzin modłów
Innym tematem poruszonym przez ibn Baza są modły publiczne. W artykule w „Al-Watan” zatytułowanym „Godziny modłów i obowiązek ich przestrzegania” kwestionował konieczność narzucania ścisłych godzin modłów w meczetach: „Czy jest sprawiedliwe zobowiązywanie ludzi do modlenia się o określonych godzinach do takiego stopnia, że karze się tych, którzy w nich nie uczestniczą i nazywa ich przestępcami? Czy jest to zgodne z Sunną, czy też sprzeczne z nią? Czy jest zabronione przeprowadzenie drugich modłów publicznych, mimo że [sam] Prorok modlił się [tylko] raz na początku [dnia] i raz na końcu, a czasami nawet przekładał wieczorną modlitwę na drugą lub ostatnią wartę w nocy?… To są pytania do szefa policji religijnej szejka dra Abd Al-Aziza Al-Humaina, ponieważ jest to kwestia, która dotyczy społeczeństwa, stającego przed tym [problemem] pięć razy w dzień i w nocy” [7] .
Ibn Baz powiedział także, że społeczeństwo saudyjskie przypisuje zbyt wielkie znaczenie kwestiom takim jak hidżab, wspólne przebywanie ludzi różnej płci i ścisłe godziny modlitw. Podkreślił, że policja religijna uważa każdego, kto opuści modły, za przestępcę i że każdy, kto odważy się podnieść ten temat w dyskusji, jest natychmiast podejrzany o bezbożność [8] .
Policja religijna narusza wolność indywidualną
W odpowiedzi na krytykę jego słów w tym artykule ibn Baz powiedział Alarabiya.net: „Po pierwsze, modlitwa jest obowiązkiem ludzi i zachęcanie do tego jest błogosławioną rzeczą… Problem polega na zmuszaniu [ludzi do modlenia się o określonych godzinach] i tego dotyczył ten artykuł. Po drugie, już przez ponad siedem lat piszę liczne artykuły o policji religijnej i nie po raz pierwszy zostałem oskarżony o krytykowanie jej. Nie jest żadną tajemnicą, że niektóre z jej działań są sprzeczne z wolnością publiczną i z jej reputacją. Należy to podnosić wszędzie, gdzie to możliwe…” [9]
Fatwa przeciwko kobietom prowadzącym samochód nie jest dłużej odpowiednia
Ibn Baz zajął się także sprawą praw kobiet. W artykule w „Al-Watan” napisał, że wolność poruszania się jest jednym z praw, jakie islam dał kobietom i że wskutek tego powinny one mieć prawo do prowadzenia samochodu. Wezwał do przyznania kobietom uzasadnionych praw człowieka, do których są uprawnione według islamu [10] .
Ibn Baz powtórzył poparcie dla prowadzenia samochodu przez kobiety w wywiadzie dla Alarabiya.net, w którym odrzucił fatwę wydaną przez jego ojca, byłego muftiego saudyjskiego Abdallaha ibn Baz w 1990 r., zakazującą kobietom prowadzenia samochodu. Powiedział, że ta fatwa, wydana podczas wojny w Zatoce ze względów politycznych i obronnych, już dłużej nie obowiązuje, ponieważ zmieniła się rzeczywistość w Arabii Saudyjskiej: „Rzeczywistość może zmienić się w miarę upływu czasu, w zależności od miejsca, ludzi lub okoliczności. Dlatego fatwy mogą zmienić się w czasie… Nie mówię, że fatwy mojego ojca były błędne… Chcę [tylko] powiedzieć, że mój ojciec wydał fatwę dla konkretnej osoby w konkretnej sytuacji i ta fatwa niekoniecznie stosuje się do innej osoby tylko dlatego, że istnieją jakieś podobieństwa [między tymi dwoma przypadkami]. Chcę powiedzieć, że okoliczności i czasy mogą być różne, więc nie można ekstrapolować…” [11]
Islam tak naprawdę nie daje kobietom ich praw
W innym artykule w “Al-Watan” ibn Baz omawia problemy spowodowane przez różne interpretacje szariatu przez uczonych religijnych: „Jeśli otworzysz książkę lub spytasz duchownego o prawa zakupu i sprzedaży, powie ci ‘Allah pozwala na zakup, ale zabrania odsetek’. To jest ogólne stwierdzenie, które stosuje się zarówno do mężczyzn, jak kobiet. W praktyce jednak kobieta nie może nawet sprzedawać damskich ubrań kobietom, tym bardziej otworzyć sklepu w centrum handlowym, a tylko [stragan na] ulicy… Zmęczyło nas wysłuchiwanie, że islam daje kobiecie jej prawa i strzeże jej honoru. Czy [naprawdę] dajemy [kobietom ich prawa]? Sytuacja jest podobna w sprawie innych kontrowersyjnych kwestii… Potrzeba nam politycznych rozwiązań w wielu spornych sprawach…” [12]
Saudyjski publicysta: “Ibn Baz wyraża poglądy młodszego pokolenia”
Saudyjski publicysta Muhammad Al-Athim wyraził poparcie dla poglądów ibn Baza. W artykule w gazecie saudyjskiej „Okaz” twierdził, że ibn Baz należy do młodszego pokolenia duchownych i dlatego próbuje rozwiązać problemy stosując nowoczesną interpretację praw islamu: „Ibna Baz jest jednym z członków nowego pokolenia… którzy zajmują się badaniami religijnymi i szukają nowych, bardziej tolerancyjnych interpretacji – które rozróżniają między prawami religijnymi i tradycją przedstawianą jako religia, którą przekazywano z pokolenia na pokolenie i która jest nie do pogodzenia z czasami współczesnymi.
Ponieważ Ahmad ibn Baz jest synem jednego z najwyższych i najbardziej szanowanych prawoznawców w świecie muzułmańskim, szejka Abd Al-Aziza ibn Baza, konserwatyści pragną, by Ahmad i cała młodzież jego pokolenia poszli w ślady swoich ojców, którzy żyli w innych czasach… [Sądzą] oni, że w swoich ogólnych oświadczeniach wypowiada się on przeciwko swojemu ojcu. [Ale to przekonanie] jest fałszywe. W rzeczywistości Ahmad ibn Baz [w ogóle] nie wydaje orzeczeń, ale wyraża swoją opinię religijną na różne kontrowersyjne tematy istotne dla [społeczeństwa] saudyjskiego i dla kobiet, które zasługują na obronę, zgodnie z tradycją.
Ten punkt widzenia podziela cała armia duchownych, młodych i starych. [Ibn Baz] wyraża swój punkt widzenia dotyczący spraw takich jak ograniczenie liczby narodzin i prowadzenie samochodu przez kobiety… Konserwatyści wierzą, że te sprawy mają granice, które muszą być zachowane i że nie są kontrowersyjnymi kwestiami społecznymi, które mogą zmienić się z czasem… [Ale] Ahmad ibn Baz, podobnie jak reszta młodego pokolenia, nie jest w stanie zawrócić czasu i wymazać osiągnięć kulturowych i naukowych, aby powrócić do świata prymitywnych wiosek, tylko po to, by zadowolić grupę ludzie niechętnych do zmiany swojej tradycji…” [13]
Publicysta kuwejcki: Ibn Baz podnosi kwestie, które nie są otwarte na debatę
W artykule w kuwejckiej gazecie “Al-Watan” publicysta Hamid Salam Al-Muri twierdził, że kwestie takie jak wspólne przebywanie osób różnej płci i przychodzenie na czas do meczetu nie mogą być przedmiotem debaty: „…Ibn Baz przesadzał, kiedy powiedział, że społeczeństwo saudyjskie stoi przed wieloma problemami, takimi jak hidżab i prawa modłów publicznych, i nazwał te sprawy ‘kontrowersyjnymi’. Niewiarygodne! Od kiedy takie kwestie jak hidżab i modły publiczne są przedmiotem debaty? Mam wiele pytań, które chcę, by szejk Ahmad ibn Baz wyjaśnił. Być może [wtedy] poprę jego fatwę albo on zmieni zdanie.
Czy naprawdę popierasz niepotrzebne wspólne przebywanie [osób różnej płci]? Jeśli tak, to kiedy [po raz pierwszy] wyraziłeś aprobatę dla tego [poglądu]? Czy wtedy, kiedy twój ojciec był muftim Arabii Saudyjskiej? Czy konsultowałeś to z nim jako z człowiekiem większej wiedzy i mądrości niż twoja? A jeśli to z nim konsultowałeś, jaka była jego odpowiedź? Wiem, że wydawał on orzeczenia zgodne z Koranem i Sunną i że zabroniłby niepotrzebnego wspólnego przebywania [osób różnej płci]. Czy też twoja fatwa pojawiła się po tym, jak rząd pozwolił na przebywanie [osób różnej płci] na uniwersytecie Króla Abdallaha? Jakie masz dowody w Koranie i Sunnie, potwierdzające, że nie ma zakazu wspólnego przebywania [osób różnej płci]?
Co masz na myśli [kiedy mówisz], że muzułmanie nie muszą dłużej kierować się starymi i sztywnymi interpretacjami…? Czy uważasz, że zakaz niepotrzebnego wspólnego przebywania osób różnej płci jest częścią starej i sztywnej interpretacji [tylko] dlatego, że jest to sprzeczne ze zwyczajami niewiernego Zachodu…? Czy też uważasz, że interpretacje Towarzyszy Proroka… [dotyczące hidżabu] są sztywnymi interpretacjami, które trzeba zmienić? [Czy chcesz], żeby hidżab był [zaledwie] kawałkiem materiału, który kobieta umieszcza na głowie, obnażając twarz przed mężczyznami, jak to w imię postępu robią na niewiernym Zachodzie? Czy chciałeś powiedzieć, że modły mężczyzn w meczetach są wynikiem sztywnej interpretacji, ponieważ dzisiejsza młodzież zajęta jest grami i przyjęciami i nie ma czasu modlić się w meczecie?…, więc musimy im to ułatwić…? „ [14]
Liberalne poglądy Ibn Baza skrytykował także saudyjski uczony szajk Abd Al-Rahman bin Rashed Al-Wahhabi. W artykule na stronie internetowej islamlight.net również on powiedział, że ibn Baz dyskutuje o sprawach, które nie są otwarte do debaty i ignoruje hadisy i teksy prawoznawcze, które obalają jego twierdzenia. Powiedział też, że kiedy żył jego ojciec, ibn Baz popierał poglądy byłego muftiego i dopiero teraz, po jego śmierci, je kwestionuje. [15]
*Y. Admon jest pracownikiem naukowym MEMRI.
[1] Patrz Seria Specjalnych Komunikatów – Nr 2769 – 26 stycznia 2010
Publicysta saudyjski: Nauczenie kobiet pływania i prowadzenia samochodu jest niezbędne i MEMRI Inquiry & Analysis Series Report No. 402, ” The Public Debate in Saudi Arabia on Women Driving,” http://www.memri.org/report/en/0/0/0/0/0/0/2443.htm .
[2] Określenie „anarchia fatw” odnosi się do szybkiego wzrostu liczby fatw wydawanych bez nadzoru i szeroko rozprzestrzenianych w mediach i przez internet. Wiele z tych fatw jest islamistycznej natury i szkodzi wizerunkowi islamu i muzułmanów na całym świecie. Ostatnio Arabia Saudyjska i Egipt próbowały ograniczyć to zjawisko przez uregulowanie kwestii orzekania fatw.
[3] www.alarabiya.net, 24 stycznia 2010.
[4] www.alarabiya.net, 24 stycznia 2010. Ibn Baz mówił podobnie w artykule w gazecie “Al-Sharq Al-Awsat” pod tytułem “Przestarzałe określenia” (“Al-Sharq Al-Awsat”, Londyn, 28 czerwca 2003), jak również w wywiadzie dla „Al-Watan”, w którym powiedział: „Problem [polega] na niezrozumieniu tekstów prawa muzułmańskiego. Kierujemy się interpretacjami tekstu, które są przestarzałe”. „Al-Watan”, Arabia Saudyjska, 13 lutego 2010.
[5] Al-Ghamdi wygłosił podobne stwierdzenie 9 września 2009 r. w wywiadzie dla rządowej gazety saudyjskiej “Okaz”.
[6] „Al-Watan” (Arabia Saudyjska), 13 lutego 2010.
[7] “Al-Watan” (Arabia Saudyjska), 25 grudnia 2009.
[8] “Al-Watan” (Arabia Saudyjska), 13 lutego 2010.
[9] www.alarabiya.net, 24 stycznia 2010.
[10] “Al-Watan” (Arabia Saudyjska), 15 stycznia 2010. Patrz Seria Specjalnych Komunikatów – Nr 2769 – 26 stycznia 2010
Publicysta saudyjski: Nauczenie kobiet pływania i prowadzenia samochodu jest niezbędne
[11] www.alarabiya.net, 23 stycznia 2010. Ibn Baz wygłosił podobne stwierdzenia we wrześniu 2008 r. w wywiadzie, w którym argumentował, że orzeczenia powinny być wrażliwe na dane okoliczności i że każdy przypadek powinien być rozpatrywany przez własną fatwę, szczególnie przypadki, co do których nie można podjąć decyzji na podstawie Koranu i Sunny. „Al-Watan”, Arabia Saudyjska, 12 września 2008.
[12] “Al-Watan” (Arabia Saudyjska), 16 kwietnia 2010. W wywiadzie z 13lutego dla “Al-Watan” Ibn Baz powiedział, że kobiety i mężczyźni są równi i że mężczyzna nie może żądać opiekuństwa nad kobietą poza tym, co stwierdza kontrakt małżeński. „Al-Watan”, Arabia Saudyjska, 13 lutego 2010.
[13] “Okaz” (Arabia Saudyjska), 21 lutego 2010.
[14] “Al-Watan” (Kuwejt), 18 lutego 2010.
[15] www.islamlight.net, 15 lutego 2010.
