Ku definicji islamu i islamizmu

Autor: Tufail Ahmad*

Muzułmanie na modlitwach Eid Al-Adha Dżama Masdżid, New Delhi (zdjęcie: Newindianexpress.com).

Wprowadzenie

Przez całe ponad 1400 lat islamu liczni islamscy uczeni, nauczyciele i inni próbowali zrozumieć islam. Każdy z nich proponuje własną ocenę tego, czym jest islam. Islamscy uczeni widzą islam jako kompletny sposób życia – jak system idei rządzących wszystkimi sferami indywidualnego i kolektywnego życia muzułmanów. Akademicy, dziennikarze i inni rozumieją islam inaczej. Jedni widzą go jako religię, podczas gdy inni uważają, że islam jest także polityką. W obliczu dżihadystów zabijających w krajach islamskich i nieislamskich, istotne jest dotarcie do definicji islamu.

Ponieważ idee mają konsekwencje, zrozumienie islamu musi obejmować wszystkie mity, przekonania, idee i praktyki, które wpływają na życie muzułmanów, niezależnie od tego, czy są, czy nie są zaaprobowane przez jakichś analityków. Jeśli idea ma konsekwencje, nie może być wykluczona ze zrozumienia islamu. Na przykład, mieszcząca się w Pakistanie organizacja dżihadystyczna, Dżaisz-e-Muhammad, cytuje Proroka Mahometa: „Dżihad jest dla was obowiązkowy pod każdym emirem [przywódcą], czy jest on pobożny, czy też fasik [grzesznikiem”[1]. Nawet gdyby ten cytat nie był autentyczny, nadal pomaga w szkoleniu terrorystów i dlatego ma konsekwencje i jest ważny, szczególnie w wojnie dżihadystów przeciwko Indiom w Kaszmirze. Mój argument brzmi więc: każdy mit, każde przekonanie, idea lub fakt przedstawiane w imię islamu, nawet jeśli fałszywie, ma konsekwencje.

Islam – ruch idei

A zatem islam jest zbiorem idei muzułmanów. Ten zbiór obejmuje: wersety koraniczne, hadisy (powiedzenia i czyny Proroka Mahometa), różne interpretacje wersetów i hadisów, księgi hadisów, prace islamskich prawoznawców, wszystkie praktyki narzucane przez duchownych islamskich wyznawcom w różnych sektach, wachlarz idei, jakie mają muzułmanie na całym świecie i wszystkie panujące praktyki. Można postawić pytanie: dlaczego szukać całościowego poglądu na islam, skoro jego wyznawcy różnią się swoimi praktykami? Odpowiedź może brzmieć: wszyscy wyznawcy mają globalny pogląd na islam, uważają siebie za członków jednej muzułmańskiej umma (narodu). A także to, że skupianie się na różnicach między muzułmanami nie wyjaśnia, dlaczego ataki dżihadystyczne mają miejsce od Sydney do Paryża i od Mumbaju do Mombasa.

Dlatego dochodzimy do spojrzenia na islam jako na ruch idei, jako system idei, jako narracja, w której islam jest zarówno religią w jego formie duchowej, jak zestawem poglądów na ekonomię, politykę, gender studies i wojny. Tak samo jak rewolucja bolszewicka 1917 r. zrodziła komunistyczny ruch idei, radykalizowała młodzież na uniwersytetach na całym świecie, by chwycili za broń i dołączyli do wojen partyzanckich, świat dzisiejszy doświadcza islamu jako wojny idei. Jedyną różnicą jest to: w obecnych czasach platformy medialne, takie jak Twitter, Facebook i Telegram zastąpiły kampusy uniwersyteckie – i uzupełniają meczety i madrasy (seminaria islamskie).

Na wykładzie, jaki wygłosiłem w indyjskim mieście Hajdarabad w 2016 r., wyjaśniałem: jako ruch idei islam zaczął się w siódmym wieku w Mekce, a w konsekwencji nie ma dzisiaj Żydów w Arabii Saudyjskiej i żadnych synagog ani kościołów[2]. Później powędrował do Iranu i w wyniku tego nie ma w Iranie zaratusztrian (poza kilkoma nielicznymi). Ten ruch idei dotarł do subkontynentu indyjskiego i w rezultacie tego nie ma hindusów w Beludżystanie, nie ma hindusów w Afganistanie i nie ma hindusów w Pakistanie – i nie ma sikhów w Lahaur, pierwotnej metropolii sikhów. W latach 1990. hindusi zostali wygnani z indyjskiego Kaszmiru.

Islamizm – pokojowa metodologia islamu

Kiedy już patrzymy na islam jako na ruch idei, kwestią pozostaje metodologia, dzięki której rozprzestrzenia się i wpływa na życie muzułmanów i ich relacje z niemuzułmanami. Jak pisałem” „Islamizm jest metodologią, dzięki której islam osiąga swoje cele, a dżihadyzm jest zbrojną wersją islamizmu”[3]. Osama bin Laden, przywódca Al-Kaidy, porównał kiedyś Amerykę do ośmiornicy, mówiąc, że chwyta świat swoimi mackami. Najpierw więc chciałbym przeprosić mieszkańców świata zwierzęcego, a potem powiedzieć, że islamizm jest jak ameba, która rozmnaża się przez podział.  

American Heritage Dictionary of the English Language tak definiuje islamizm: „1. Islamski ruch odnowy religijnej, charakteryzujący się często konserwatyzmem moralnym, dosłownością i próbą stosowania wartości islamskich do wszystkich dziedzin życia. 2. Wiara religijna, zasady lub prozelityzm islamu”[4]. Merriam-Webster definiuje islamizm jako: „1: wiara, doktryna lub prozelityzm islamu. 2: oddolny ruch reform, orędujący za przeorganizowaniem rządu i społeczeństwa zgodnie z prawami nakazanymi przez islam”[5]. Z tych definicji islamizm wyłania się jako „próba” „przeorganizowania” „wszystkich dziedzin” społeczeństw, by pasować do praw islamskich.

Według tej koncepcji islamu i islamizmu każdy akt dokonywany przez muzułmanów jest ważny. Takie akty mogą obejmować: modlenie się pięć razy dziennie; obchodzenie świąt takich jak Eid Al-Fitr i Eid Al-Adha; obchodzenie urodzin Proroka, znane jako Eid Milad; poszczenie całymi dniami podczas ramadanu; odwiedzanie świętych grobów i meczetów; dokonanie hadż; obchodzenie żałoby z powodu zabicia wnuka Proroka, Imama Husseina w Karbala; pobieranie się z osobą, która nie wyznaje islamu po jej nawróceniu się na islam; uczestnictwo w trzy do 40-dniowych misjach szkoleniowych Tablighi Dżamaat; organizowanie licznych seminariów przez organizacje islamskie’ i tym podobne. Takie działania – które wszystkie są zasadniczo pokojowe – stanowią metodologię islamu. Ta pokojowa wersja metodologii islamu jest islamizmem.

Za poglądem, że takie akty wykonywane przez muzułmanów, stanowią metodologię islamu, opowiadają się sami muzułmanie. Na przykład, wychodząca w Mumbaju gazeta “Roznama Urdu Times” opublikowała artykuł redakcyjny o znaczeniu Eid Al-Adha (trzydniowej Uczcie Ofiary): „Uwaga, każde święto islamu nie jest jedynie świętem, tak jak inne religie mają święta. Święto znaczy zabawę, spektakle i rozrywkę. Jeśli widzicie, Eid Al-Fitr i Eid Al-Adha, które głównie widzimy jak święta, w rzeczywistości są zasadami, zasadami islamu – nie świętami. Są zasadami, które przychodzą raz do roku dla naszego szkolenia”[6]. W sprawie hadż, dorocznej pielgrzymki do Mekki, gazeta pakistańska “Roznama Dunya” opublikowała artykuł, w którym twierdzi, że hadż jest “środkiem szkolenia muzułmańskiej umma”[7].

Dżihadyzm – pełna przemocy forma islamizmu

Jeśli islamizm jest metodologią pokojową, dżihadyzm jest zbrojną formą islamizmu, a różnicę stanowi tylko dobrowolne kontra przymusowe wprowadzanie w życie islamu. Według relacji w gazecie w języku urdu, “Roznama Siasat”, Muhammad Masood Chan and Farooq Haider Chan, odpowiednio prezydent i premier opanowanego przez Pakistan Kaszmiru, wyrazili pogląd, że wojna dżihadu w Kaszmirze jest sunną (tradycją) Proroka Abrahama[8]. Ich pogląd był zawarty w komunikacie w Eid Al-Adha, którym obchodzi się gotowość Abrahama do poświęcenia swojego syna, by spełnić wolę Boga. Według tej relacji ci dwa przywódcy powiedzieli: „Kaszmirczycy ofiarowują niezrównane poświęcenia przez naśladowanie sunny Abrahama”[9].

Podczas gdy islamizm można nazwać narzucaniem islamu środkami dobrowolnymi i bez przemocy, dżihadyzm koncentruje się na wprowadzaniem go przemocą. Dla zilustrowania tej tezy popatrzmy na przykład jednego przekonania dotyczącego bluźnierstwa. W celu wyegzekwowania tego jednego przekonania duchowny szyicki, imam Ruhollah Chomeini z Iranu, wezwał do obcięcia głowy Salmanowi Rushdiemu; Said i Cherif Kouachi z Al-Kaidy zastrzelili redaktorów pisma „Charlie Hebdo”; muzułmanie w indyjskim stanie Kerala odrąbali rękę profesora z powodu pytania egzaminacyjnego, które uznali za bluźniercze wobec Proroka Mahometa; i tak dalej. Takie narzucanie islamu przemocą jest zaaprobowane przez wszystkie odłamy islamu – szyitów i sunnitów, lub Sufi-Barelvi i Deobandi wśród sunnitów[10].

Próby narzucenia islamu przemocą na poziomie geopolitycznym – co ilustrują zamachy dżihadystyczne w miastach na całym świecie – są zakorzenione w idei globalnej jedności muzułmanów. Werset 3:110 Koranu mówi: „Wy jesteście najlepszym narodem, jaki został utworzony (jako przykład) dla ludzi: wy nakazujecie to, co jest uznane, a zakazujecie tego, co jest naganne i wierzycie w Allaha”[11]. Jak członkowie tego narodu powinni zaprowadzać islam? Prorok Mahomet powiedział: „Ktokolwiek z was widzi zło, musi zmienić je swoją ręką; jeśli nie jest w stanie tego zrobić, to swoim językiem; a jeśli nie jest w stanie tego zrobić, to swoim sercem; i to jest najsłabszy rodzaj wiary”[12]. Duchowni islamscy rutynowo wyjaśniają ten hadis Proroka – zanotowany przez indyjskiego muftiego – następującymi słowami:

„1. Jeśli jesteś w stanie, zatrzymaj zło własną ręką. Użyj swojej władzy, wpływu, statusu lub siły, by powstrzymać dzianie się złych rzeczy. 2. Jeśli nie jesteś w stanie powstrzymać zła własną ręką, to przynajmniej przemawiaj przeciwko niemu. 3. Jeśli nie możesz tego zrobić, to przynajmniej nienawidź tego w swoim sercu, mówiąc sobie, że takie zło dzieje się przed moimi oczyma, a ja nie jestem w stanie zrobić niczego, by to zatrzymać. Poczucie zła w sercu jest najsłabszym rodzajem wiary. Ci, którzy nie mają tego ‘najsłabszego rodzaju wiary’ – nie mają wiary w prawdziwym sensie”[13]. To wyjaśnienie hadisu znaczy, że ci, którzy używają siły – tacy jak dżihadyści, którzy używają broni – mają najsilniejszy rodzaj wiary. Tak więc dżihadyzm jest preferowaną wersją metodologii islamu, podczas gdy islamizm jest najmniej preferowaną wersją metodologii.

______________________

* Tufail Ahmad jest starszym pracownikiem badawczym w MEMRI Islamism and Counter-Radicalization Initiative.

[1] Patrz MEMRI JTTM report Contrary To Pakistan’s Claim, Jihadi Group Jaish-e-Muhammad Carries Out Activities Across Pakistan, Quotes Prophet Muhammad: 'Jihad Is Obligatory Upon You Under Every Emir Whether He Be Pious Or Sinner’, 6 września 2017.
[2] Firstpost.com/world/the-tufail-ahmad-lecture-islam-as-a-language-of-separatism-and-as-a-methodology-2958228.html, 22 sierpnia 2016.
[3] Patrz poprzedni przypis.
[4] Ahdictionary.com, dostęp: 3 września 2017.
[5] Merriam-webster.com, dostęp: 3 września 2017.
[6] “Roznama Urdu Times” (Indie), 2 września 2017.
[7] ”Roznama Dunya” (Pakistan), 31 sierpnia 2017.
[8] ”Roznama Siasat” (Pakistan), 1 września 2017.
[9] “Roznama Siasat” (Pakistan), 1 września 2017.
[10] Omówienie tego, jak wszystkie sekty islamu są chętne do dekapitacji każdego bluźniercy, znajduje się w MEMRI Daily Brief Nr 86, Pakistan’s Execution Of Malik Mumtaz Qadri – The Ideology Of Blasphemy In Islam, 31 marca 2016.
[11] Quran.com/3/110, dostęp: 3 września 2017.
[12] Sunnah.com/riyadussaliheen/1/184, dostęp: 3 września 2017.
[13] yassarnalquran.wordpress.com/2014/10/14/amr-bil-maroof-wa-nahi-anil-munkar/, dostęp: 3 września 2017

If you wish to reply, please send your email to memri@memrieurope.org.