Wprowadzenie
Stosunki Hamasu z Egiptem, napięte od czasu wojny w Gazie, uległy pogorszeniu, kiedy Hamas odmówił podpisania negocjowanego prze Egipt porozumienia pojednawczego z Fatahem. Egipcjanie, którzy przed wojną przymykali oczy na intensywny szmugiel przez tunele w Rafah, zrozumieli, że kontynuowanie tej działalności zagraża ich interesom i postanowili działać, żeby to ograniczyć. Zamknęli wiele tunele i wznieśli wzdłuż granicy „stalową barierę”, doprowadzając Hamas do wściekłości i jeszcze bardziej napinając stosunki – do punktu, w którym Hamas oskarżył Egipt o uczestnictwo w oblężeniu Gazy.
Po rewolucji w Egipcie na początku 2011 r. stosunki Hamasu z Egiptem poprawiły się. Przywódcy Hamasu z zadowoleniem przyjęli rewolucję egipską i delegacja Hamasu odwiedziła Egipt oraz spotkała się z nowym ministrem spraw zagranicznych. Egipcjanie ze swej strony otwarli przejście Rafah w maju 2011 r., a także odegrali kluczową rolę w niedawnym pojednaniu Fatahu i Hamasu.
Napięcia po odmowie Hamasu podpisania negocjowanego przez Egipt porozumienia o pojednaniu z Fatahem
Pod koniec 2009 r. Egipt ostro krytykował odmowę Hamasu podpisania dokumentu o pojednaniu, a nawet odwołał wizytę delegacji Hamasu w Egipcie. Oskarżył Hamas o unikanie pojednania i zganił jego przywódców, mówiąc, że powinni „traktować Egipt zgodnie z jego powagą i znaczeniem, nie zaś jako [jedynie] organizację, ruch lub frakcję” [1] .
Chaled Maszal twierdził, że wysiłki pojednania nie powiodły się z powodu interwencji USA [2] . Publicysta gazety egipskiej “Al-Akhbar”, Dżalal Dweidar, powiedział, że oświadczenie Maszala było “wyraźnym oskarżeniem, że Egipt akceptuje dyktat USA w sprawie [procesu] pojednania” Dodał: „Radzimy mudżahedinowi Maszalowi – który wie, że im głośniej krzyczy, tym sowiciej nagrodzi go Iran – by przestał mówić głupstwa” [3] .
Maszal oskarżył także Egipt o uczestnictwo w oblężeniu Gazy przez wzniesienie bariery stalowej między Gazą a Egiptem i przez ograniczenie ruchów przywódców Hamasu. Powiedział: „Przez lata Gaza cierpiała z powodu blokady, głodu i zamknięcia przejść, a teraz cierpi z powodu bariery stalowej, która buduje się między Gazą a Egiptem. Głosiliśmy ostrą tego krytykę i żądamy, by Egipt przestał budowania tej bariery” [4] . Wysoko postawione w Hamasie źródło podało, że Egipt „nie pozwolił ministrowi zdrowia Hamasu na przejście przez Rafah na konferencję medyczną w Algierii” [5] .
Dopiero po wydarzeniach w 2010 r. wokół flotylli do Gazy Egipt zgodził się na otwarcie przejścia w Rafah na nieokreślony czas, prawdopodobnie w celu odparcia oskarżenia, że przyczynia się do oblężenia Gazy. To posunięcie jednak nie poprawiło stosunków Hamasu z Egiptem. W wywiadzie dla egipskiej gazety “Al-Masri Al-Yawm”, zapytano wysokiego funkcjonariusza Hamasu, Mahmouda Al-Zahhara, czy dystrybucja w meczetach w Gazie magazynu „Sawt Al-Murabitoun”, który zawiera brutalne taki na Egipt, jest wskazówką wrogości Hamasu wobec Egiptu. Odpowiedział: „[Ówczesny] minister spraw zagranicznych Egiptu, Ahmad Abu Al-Gheit zaskoczył nas wypowiedziami, które sprowokowały wielu ludzi [6] , a więc [ci ludzie] zaatakowali go. Ale nasze stosunki z [egipskim] wywiadem są dobre” [7] . W odpowiedzi rzecznik egipskiego ministerstwa spraw zagranicznych, Hossam Zaki, ostrzegł przywódców Hamasu, by zaprzestali “prowokacji przeciwko [Egiptowi]”, mówiąc, że jeśli tego nie zrobią, reakcja Egiptu “bardzo ich zakłopocze” [8] . W innym wywiadzie Zaki powiedział: „Mahmoud Al-Zahhar nie rozumie polityki zagranicznej Egiptu… egipski minister spraw zagranicznych Abu Al-Gheit nie potrzebuje niczyjego zatwierdzenia… Próba Hamasu wbicia klina [między przywódców egipskich] jest naiwna i nie udała się już w przeszłości” [9] .
Hamas napomykał także o kolaboracji izraelsko-egipskiej przeciwko sobie. Autor ze związanej z Hamasem witryny internetowej, Muhammad Al-Masrouji, wyraził niepokój, że wizyta w Kairze izraelskiego premiera Benjamina Netanjahu „dostarczy [Izraelowi] przykrywki do kolejnej wojny, przy założeniu, że Izrael i Egipt kolaborują… [Ta wizyta może zwiastować dalszą agresje izraelską], tak jak spotkanie izraelskiej minister spraw zagranicznych Tsipi Livni z Mubarakiem w Szarm El-Szejk [zapowiadała] atak na Gazę [w grudniu 2008 r.]” [10] .
Napięcia spowodowane antytunelową działalnością Egiptu, wzajemne aresztowania
W lipcu 2010 r. egipskie źródła w siłach bezpieczeństwa poinformowały, że “Egipt odkrył i zniszczył ponad 400 tuneli” [11] . W kwietniu 2010 r., kiedy Hamas twierdził, że śmierć czterech mieszkańców Gazy w jednym z tuneli została spowodowana trującym gazem wpompowanym do tunelu przez Egipt, rzecznik Hamasu, Abu Zuhri, powiedział: „Potępiamy zabijanie w tunelach. Liczba ofiar doszła do 105. Czterdziestu z nich zmarło od gazu trującego i ścieków [które Egipcjanie wpuścili do tuneli]… Używanie tuneli jest koniecznością… Alternatywą nie jest zabijanie niewinnych ludzi, ale otwarcie przejść [granicznych]”.
Egipcjanie zaprzeczyli oskarżeniom Hamasu [12] , wyjaśniając, że cztery osoby, które rzekomo zostały zabite trującym gazem, zginęły próbując naprawić załamania, które spowodowały, że część tunelu zawaliła się na nich. Plotka o gazie trującym, dodali, była szerzona przez właściciela tunelu, członka Hamasu, Ibrahima Al-Szaira, który próbował wymigać się od odpowiedzialności i w ten sposób uniknąć obowiązku wypłacenia odszkodowania rodzinom. Egipcjanie dodali, że Hamas próbował wykorzystać ten incydent: „[Hamas] pomógł właścicielowi tunelu przetransportować ofiary do szpitala i poprosił naczelnego lekarza, żeby zaświadczył, iż ich śmierć spowodował gaz trujący, ale on odmówił. [Jednak] po naciskach Hamasu [lekarz] napisał raport bliższy [wersji] żądanej [przez Hamas]: ‘Istnieją twierdzenia, że eksplozja gazu w tunelu spowodowała śmierć [ofiar]’. Ten raport [w istocie] potwierdza, że przyczyną śmierci nie był gaz trujący, co było tylko fałszywym oskarżeniem” [13] .
Sawsan Al-Barghouti, publicystka związanej z Hamasem witryny internetowej, zaatakowała Egipt w jednym ze swoich artykułów i wezwała Egipcjan do działania: „Szahidzi giną od gazu trującego, rozpylanego [w tunelach], równocześnie Egipt dostarcza Izraelowi podtrzymującego życie gazu [do gotowania]… To jest nowa zbrodnia nazistowska w arabskim przebraniu… Wzywamy przywódców egipskich, by zapomnieli o Palestynie i o ludzie palestyńskim i zabrali od nas swoje czarne ręce. [Równocześnie] wzywamy ludzi we wspaniałym Egipcie, by nie zapominali o swojej ojczyźnie, która jest droga nam wszystkim i podjęli kroki, by wyzwolić się z kajdan, które [gwałcą] honor Egiptu i powodują krwawienie naszych serc” [14] .
W tym samym okresie, w następstwie plotek, że Izraelczycy zostali porwani na Synaju, Egipt zażądał, by Hamas zamknął tunele, tak aby nie można było użyć ich do przetransportowania porwanych do Gazy. Hamas podporządkował się, ale tylko na kilka godzin [15] . W sierpniu 2010 r. Egipt przechwycił 190 rakiet przeznaczonych na przeszmuglowanie do Gazy, wśród nich rakietowe pociski przeciwpancerne [16] .
1 maja 2010 r. Egipt wzmocnił swoje posterunki wojskowe wzdłuż granicy z Gazą, po otrzymaniu informacji wywiadowczych, że mieszkańcy Gazy planują demonstrację z domaganiem się otwarcia przejścia Rafah [17] . Dalsze wskazówki napięć między obu stronami: 12 maja 2010 r. palestyńskie służby bezpieczeństwa odkryły bombę w pobliżu ambasady egipskiej w Gazie [18] . Tego samego dnia zginał palestyński rybak w kolizji jego łodzi z łodzią egipskiej straży granicznej; wysoki rangą funkcjonariusz Hamasu, Salah Bardawil powiedział, że było to umyślne zabójstwo [19] .
Kiedy brat rzecznika Hamasu, Sami Abu Zuhriego, zmarł w wiezieniu w Egipcie, Abu Zuhri obwiniał Egipt twierdząc, że jego brat zmarł po torturach. Związana z Hamasem witryna internetowa przestawiła świadectwo byłego więźnia, który to potwierdził, mówiąc: „Jusouf Abu Zuhri zmarł w kwaterze głównej egipskiej służby bezpieczeństwa w wyniku brutalnych tortur, włącznie z szokami elektrycznymi” [20] .
[…]
We wrześniu 2010 r. napięcia między Hamasem a Egiptem nasiliły się w następstwie aresztowania przez Egipt wysokiego oficera bezpieczeństwa Hamasu, Muhammada Dababesza, podejrzanego o udział w szmuglowaniu funduszy i broni. Hamas potępił to aresztowanie i oskarżył Egipt o prowadzenie polityki, która szkodzi Hamasowi i ludowi palestyńskiemu. Rzecznik Hamasu Fawzi Barhoum powiedział, że pozwolenie Dababeszowi na wjazd do Egiptu, a następnie aresztowanie go, było aktem oszustwa [22] .
Później we wrześniu Egipt zgodził się na uwolnienie Dababesza, jak również Muhammada Naima, syna ministra zdrowia Hamasu, który został aresztowany pod zarzutem udziału w próbie szmuglowania złota i srebra do Gazy. Mimo tego wysoki funkcjonariusz Hamasu, Salah Bardawil, określił stosunki między Hamasem a Egiptem jako bardzo złe, mówiąc, że Egipt prześladuje Hamas i wywiera na niego nacisk na poziomie politycznym i ochrony bezpieczeństwa [23] . […]
Egipt ze swej strony krytykował politykę Hamasu w Gazie. Kiedy Hamas przeprowadził nalot na siedzibę Związku Dziennikarzy Gazy i zamknął ją, redaktor egipskiej gazety “Al-Masa” Chaled Imam, oskarżył Hamas o zamykanie ust wszystkim swoim przeciwnikom [25] .
Po rewolucji egipskiej stosunki między Hamasem a Egiptem poprawiły się
Przywódcom Hamasu trudno było ukryć satysfakcję z powodu upadku egipskiego prezydenta Hosniego Mubaraka. Szef biura politycznego Hamasu, Chaled Maszal, powiedział: „Nie posiadamy się z radości z powodu rewolucji w Tunezji i w Egipcie, które dały nam nowe życie… Rewolucja egipska jest znakomita; jest to być może najwspanialsza ludowa rewolucja bez przemocy w dziejach ludzkości. Błogosławione niech będą ręce ludu egipskiego, muzułmanów i chrześcijan, które zmiotły brud, wmuszany im wbrew ich woli [26] .
W rozmowie telefonicznej premier Hamasu, Ismail Hanija, gratulował szejkowi Jousefowi Al-Karadhawiemu, przewodniczącemu Międzynarodowego Związku Duchownych Muzułmańskich, sukcesu rewolucji oraz kazania, jakie ten wygłosił na placu Tahrir. Chwalił Al-Karadhawiego za popieranie sprawy palestyńskiej i za propagowanie kwestii Jerozolimy i zniesienia oblężenia Gazy, i zaprosił go do prowadzenia publicznych modłów w Gazie oraz wyraził nadzieję, że w przyszłości będzie prowadził modlitwy w meczecie Al-Aksa. Al-Karadhawi podziękował Haniji za zaproszenie i obiecał spróbować je urzeczywistnić. Chwalił Gazę za niezłomność i życzył jej zwycięstwa i wyzwolenia [27] .
Egipcjanie ze swej strony wskazywali na zamiar złagodzenia warunków dla mieszkańców Gazy na przejściu Rafah. Egipski ambasador w Autonomii Palestyńskiej, Jasser Othman powiedział, że jego kraj prowadzi intensywne dyskusje w celu “usunięcia ograniczeń dla podróżnych na przejściu Rafah” i obiecał, że palestyńscy więźniowie przebywający w Egipcie będą stopniowo zwalniani [28] .
28 maja 2011 r. Egipt otworzył przejście Rafah. Funkcjonariusz ministerstwa spraw zagranicznych Hamasu, Ghazi Hammad, powiedział, że Egipt nadal nie poinformował jego ruchu, jaką rolę będą odgrywali Europejczycy na tym przejściu i dodał, że Hamas woli, by przejście było pod nadzorem wyłącznie Egipcjan i Palestyńczyków. Powiedział także, że Egipt obiecał ponownie ocenić listę osób z zakazem wjazdu w jego granice, która była zestawiona przez poprzedni reżim, i ograniczyć ją do osób, które stanowią rzeczywiste zagrożenie bezpieczeństwa Egiptu [29] .
Obecnie przejście zamknięte jest dla przewozu towarów, a ruch osób ograniczony jest do 300-400 dziennie; te ograniczenia rozgniewały Hamas. Niezadowolenie wyraził także Chalil Abu Szamala, rzecznik organizacji praw człowieka Al-Damir, który zapytał: „Jak to jest, że Jordania otwiera swoje granice, pozwalając tysiącom Palestyńczyków z Zachodniego Brzegu na codzienne ich przekraczanie, podczas gdy Egipt pozwala na przejście tylko 300 osób?” [30]
Wnioski
W 2006 r. Hamas prowadził kampanię wyborcza pod hasłem Islah Wal-Taghjir (Reforma i zmiana); nie udało mu sie jednak dotrzymać obietnic tej kampanii. Posłużywszy się demokracją, żeby dojść do władzy i zdobyć większość w Palestyńskiej Radzie Ustawodawczej, odmówił zaakceptowania, że nie ma absolutnej kontroli nad całą Autonomią Palestyńską, która była i pozostaje pod rządami prezydenta Mahmouda Abbasa, nie zaś pod rządami prezydenta z ramienia Hamasu. Z tego powodu Hamas przeprowadził w Gazie zamach stanu, wyrzucając z rządu przedstawicieli Fatahu i dążąc do wyparcia Fatahu z Gazy, posuwając się nawet do mordowania członków Fatahu, co robi od 2007 r.
Wyjaśniając usunięcie członków Fatahu ze stanowisk władzy w Gazie, Hamas powiedział, że przedsięwziął te kroki, ponieważ ci funkcjonariusze odmówili zaakceptowania zwycięstwa w wyborach parlamentarnych i próbowali tworzyć chaos w Gazie, żeby dowieść, iż Hamas jest niezdolny do rządzenia.
Dyktatorskie rządy Hamasu w Gazie widać w naruszaniu praw człowieka: odmawianie obywatelom prawa opuszczenia Gazy, zamykanie lub przejmowanie instytucji, zakaz marszów i wieców, włącznie z tymi, które upamiętniają święta narodowe, ograniczenia narzucane na media i dławienie wolności słowa, zakaz dystrybucji gazet i informacji o sondażach, które są niekorzystne dla ruchu oraz nękanie dziennikarzy.
Robiąc wszystko możliwe, żeby pozostać przy władzy, Hamas czynnie sprzeciwia się wszystkiemu, co uważa za zagrożenie dla swoich rządów.
Na ogół utrzymuje tahdiah z Izraelem i narzucił je innym frakcjom w Gazie, mimo swojej przeszłości jako główny chorąży zbrojnego oporu oraz wystrzeliwanych rakiet (chociaż od czasu do czasu łamie tahdiah, twierdząc, że Izrael nadal obiera jego wojowników za cel). Nie znaczy to, że porzucił drogę zbrojnego oporu: nadal zbroi się i umacnia swoje bastiony oraz uczy młodzież przemocy i oporu. Jest raczej tak, że Hamas woli utrzymywać tahdiah, ponieważ naruszenie go zagroziłoby jego rządom.
Na poziomie społeczno-religijnym Hamas uznał swoje dojście do władzy za okazję podjęcia kroków ku islamizacji, ale robi to stopniowo, cały czas oceniając reakcje społeczeństwa. Kiedy napotyka na opozycję, zatrzymuje się i przegrupowuje do następnego etapu. Równocześnie nie wahał się przed zmasakrowaniem członków grupy salafickiej Dżund Ansar Allah, kiedy jej przywódca ogłosił ustanowienie emiratu islamskiego, stawiając tym wyzwanie władzy Hamasu. To jest część ogólnego konfliktu Hamasu z grupami salafitów i z elementami religijnymi, które oskarżają go o zaniedbywanie drogi dżihadu i nie wprowadzanie szariatu. Hamas rozprawił się także stanowczo z organizacją Islamski Dżihad, narzucając jej swoją politykę.
Polityka Hamasu wywołuje niezadowolenie społeczności w Gazie. Jedną z przyczyn są tunele, które są sponsorowane przez Hamas i których Hamas używa do sprowadzania broni, ludzi i funduszy. Hamas bronił swojego sponsorowania tuneli twierdzeniami, że używa ich do sprowadzania towarów, łagodzących dolegliwości oblężenia. Jednak liczne wypadki śmiertelne, włącznie z ofiarami dziecięcymi, wywołały gniew, jak również fakt wyłonienia się warstwy społecznej, która wzbogaciła się na tunelach. Dla przezwyciężenia czasowych trudności w sprowadzaniu funduszy do Gazy Hamas podniósł podatki nałożone na mieszkańców i przejął fundusze banków, które to kroki także rozwścieczyły społeczeństwo.
Kolejnym powodem publicznego gniewu były pogłoski o korupcji i luksusie wśród przywódców Hamasu. Niezadowolenie społeczne sięgnęło szczytu, kiedy Hamas zburzył nielegalnie wybudowane domy w Gazie; mieszkańcy oskarżyli go o działanie tak jak Izrael, albo jeszcze gorsze.
Jeśli chodzi o bezpieczeństwo w Gazie, to Hamas napotkał trudności w zachowaniu prawa i porządku, i panuje chaos – co widać, na przykład, w paleniu kurortów i obozów letnich i podkładaniu bomb w pobliżu sklepów i prywatnych rezydencji. Za niektóre z tych incydentów mogą być odpowiedzialni aktywiści samego Hamasu, podczas gdy sprawcami innych byli członkowie grup salafickich.
Wyłoniły się także konflikty wśród różnych elementów wewnątrz Hamasu, stając się szczególnie widoczne w 2010-2011 r. W szczególności stosunki między szefem biura politycznego Chaledem Maszalem a przywódcą w Gazie, Mahmoudem Al-Zahharem stały się napięte, od kiedy ten ostatni skrytykował politykę tego pierwszego.
Polityka i zachowanie Hamasu spowodowały spadek jego popularności w społeczeństwie, co odzwierciedlają sondaże opinii. Przywódcy tłumaczą, że taka jest cena rządzenia.
W kwietniu-maju 2011 r. po wielu latach wysiłków, Hamasowi i Fatahowi udało się podpisać porozumienie pojednawcze. Wśród czynników, które umożliwiły to, była inicjatywa Abbasa i Fajjada propagowania jedności Palestyńczyków, nacisk społeczny na pojednanie i wysiłki nowego rządu egipskiego, jak również obawa Hamasu, że wzburzenie w świecie arabskim może podważyć jego rządy w Gazie oraz że niepokój w Syrii może zagrozić jego statusowi.
Szczegóły porozumienia o pojednaniu nie są w pełni znane, ale dokument o porozumieniu mówi o ustanowieniu rządu jedności narodowej; przeprowadzeniu wyborów na prezydenta, do Palestyńskiej Rady Ustawodawczej i Palestyńskiej Rady Narodowej oraz ustanowienie tymczasowego kierownictwa do czasu wyborów. Wiele kontrowersyjnych kwestii odłożono do dyskusji w komitetach, które mają zostać powołane, takich jak Najwyższa Rada Bezpieczeństwa, która ma omówić reorganizację palestyńskich aparatów bezpieczeństwa. Palestyńscy funkcjonariusze zarówno z Fatahu, jak Hamasu, wyrazili sceptycyzm co do szans na sukces tego porozumienia, mówiąc, że wprowadzenie go w życie napotka wiele trudności.
*C. Jacob jest pracownikiem naukowym w MEMRI
(Powyższy tekst jest minimalnie skróconym tłumaczeniem angielskiego oryginału. Przypisy nie zostały spolszczone.)
[1] Al-Quds (Jerusalem), October 19, 2009.
[2] Paltoday.com, March 1, 2010.
[3] Al-Akhbar (Egypt), June 26, 2010.
[4] Paltoday.com, March 1, 2010.
[5] Al-Quds (Jerusalem), June 3, 2010.
[6] This is a reference to Al-Gheit’s June 2010 statement that Egypt would make no amendments to the reconciliation document. Moheet.com, June 26, 2010.
[7] Al-Masri Al-Yawm (Egypt), June 25, 2010.
[8] Al-Ahram (Egypt), June 26, 2010.
[9] Al-Sharq Al-Awsat (London), June 26, 2010.
[10] Palestine-info.info, May 9, 2010.
[11] Alaahd.com, July 4, 2010.
[12] Al-Ayyam (Palestinian Authority), April 30, 2010.
[13] Al-Sharq Al-Awsat (London), May 2, 2010.
[14] Palestine-info.info, May 1, 2010.
[15] Al-Quds (Jerusalem), April 15, 2010.
[16] Al-Hayat Al-Jadida (Palestinian Authority), August 29, 2010.
[17] Maannews.net, May 1, 2010.
[18] Palestine-info.info, May 12, 2010.
[19] Maannews.net, May 12, 2010.
[20] Palestine-info.info, May 8, 2010.
[21] Palestine-info.info, May 23, 2010.
[22] Al-Quds (Jerusalem), September 22, 2010.
[23] Al-Quds (Jerusalem), September 23, 2010.
[24] Al-Risala (Gaza), June 7, 2010.
[25] Al-Masa (Egypt), WAFA (Palestinian Authority), October 19, 2010.
[26] Palestine-info.info, February 19, 2011.
[27] Palestine-info.info, February 19, 2011.
[28] Al-Quds (Jerusalem), March 18, 2011.
[29] Felesteen.ps, May 28, 2011.
[30] Maannews.net, June 19, 2011.
