2 czerwca doniesienia medialne z Moskwy potwierdziły, że Rosja zniosła embargo na dostawy broni do Pakistanu i prowadzi rozmowy o zaopatrzeniu Islamabadu w helikoptery bojowe. Siergiej Czemiezow, szef państwowego Rostecu, powiedział: „Podjęto taką decyzję. Prowadzimy rozmowy o dostawie helikopterów” [1] . Negocjacje rosyjsko-pakistańskie dotyczą sprzedaży rosyjskich helikopterów bojowych Mi-35 Hind Islamabadowi.
10 czerwca ambasador rosyjski Aleksiej Diedow spotkał się z doradcą ds. bezpieczeństwa narodowego, Sartajem Azizem w Islamabadzie i na konferencji prasowej potwierdził potem o umowie w sprawie helikopterów Mi-35 [2] . Ambasador rosyjski twierdził, że nie było zakazu sprzedaży broni Pakistanowi, ale nigdy nie było okazji do zrobienia tego, ponieważ Pakistan polegał na USA w sprawie wyposażenia swojej armii. Ambasador Diedow powiedział także prasie: „Obecność wojowników uzbeckich, tadżyckich i z Ruchu Islamskiego Wschodniego Turkmenistanu na pakistańskich obszarach plemiennych stanowi zagrożenie bezpieczeństwa całego regionu i potrzebne są wspólne wysiłki, by rozprawić się z tą groźbą”.
Choć niektórzy komentatorzy widzą rosyjską sprzedaż broni Pakistanowi jako próbę ustabilizowania szerszego region Azji Środkowej i wzmocnienia wpływów Moskwy, wywołało to także konsternację w Indiach, które zawsze uważały Moskwę za godnego zaufania przyjaciela. Poniżej podajemy dwa artykuły: jeden zatytułowany „Pozdrowienia z Rosji”, napisany przez pakistańskiego autora Kunwara Khuldune’a Shahida w wychodzącej w Lahore gazecie „The Friday Times”, a drugi, zatytułowany „Rosja przychyla się ku Pakistanowi” napisany przez indyjskiego akademika Harsha V. Panta w dużej gazecie „The New Indian Express”.
Analityk systemu obrony Hasan Askari Rizvi: „Będzie to pierwszy raz od 1968 r., kiedy Rosja dostarczy broni i helikopterów Pakistanowi; Jest to sytuacja, w której Rosja rozszerza swoje opcje, a także wabi lukratywny rynek broni”
Poniżej podajemy fragment artykułu Kunwara Khuldune’a Shahida [3] :
„Na początku tego miesiąca [czerwca 2014] Moskwa postanowiła znieść embargo na sprzedaż ciężkiego sprzętu wojskowego i broni dla Islamabadu, Rosjanie planują także zaopatrzenie Pakistanu w helikoptery bojowe, co jest kolosalną zmianą polityki zagranicznej Moskwy, która zirytuje także New Delhi – przynajmniej na papierze. Tymczasem Islamabad zaprzecza, że kiedykolwiek w ogóle istniało jakieś embargo na broń.
Analityk obrony, pułkownik Farrukh, nazwał to posunięcie częścią ‘globalnego skorygowania miejsc’. Powiedział: ‘Manewr rosyjski jest częścią globalnego skorygowania miejsc, w którym wszystkie siły regionalne i międzynarodowe otrzymują równe korzyści. Rosja podpiera Iran, Chiny zerkają na korytarz ekonomiczny [przez Pakistan], podczas gdy Indie są interesariuszem w Afganistanie. Choć sprzedaż broni Pakistanowi przez Indie jest posunięciem, które może niepokoić Indie, jeśli w szerszym kontekście ułatwi to dostęp Indii do Afganistanu, dzwony alarmowe powinny rozbrzmieć w Islamabadzie’.
Pułkownik Farrukh wezwał rząd [pakistański] do ostrożnego podejmowania decyzji geostrategicznych i nie przyjmowania manewrów innych mocarstw za dobrą monetę. ‘Wzywam rząd, by zrewidował swoją księgę polityki zagranicznej. Wszystkie decyzje strategiczne powinny być podejmowane przez Zgromadzenie Narodowe i powinny opierać się na kolektywnej mądrości” – zakończył.
Politolog i analityk wojskowości dr Hasan Askari Rizvi powtórzył popularną opinię i nazwał posunięcie Moskwy olbrzymią zmianą polityki zagranicznej ze strony Rosjan. ‘Będzie to pierwszy raz od 1968 r., kiedy Rosja dostarczy broni i helikopterów Pakistanowi; Jest to sytuacja, w której Rosja rozszerza swoje opcje, a także wabi lukratywny rynek broni i sprzętu wojskowego. Rosja mówi także Indiom, że jeśli one mogą znaleźć przyjaciół wśród wrogów Moskwy – tj. USA – Moskwa może się odwzajemnić’ – powiedział.
W kwestii spodziewanej reakcji New Delhi Rizvi powtórzył, że należy oczekiwać znanej krytyki. ’Można oczekiwać znanej krytyki ze strony rządu Indii, ale nie będą zbyt zaniepokojeni. Wszystkie oczy skierowane są na wycofanie się NATO z Afganistanu i wszystkie decyzje w okresie wiodącym do tego będą skupione przede wszystkim na Kabulu’ – dodał.
Pułkownik Farrukh: „Nie ma możliwości, by interesy wszystkich krajów dokładnie zbiegały się, a więc Islamabad musi starannie rozważyć swoje opcje i zapewnić, że… korzyści wszystkich innych – szczególnie Indii – nie przychodzą kosztem Pakistanu”
Panuje ogólna zgoda między rosyjskimi analitykami obrony, że posunięcie rosyjskie celuje zarówno w Kabul, jak wojowników islamskich w regionie, którzy przysporzyli wiele kłopotów Moskwie i Islamabadowi. Wzmocnienie Pakistanu w jego walce z islamską wojowniczością działa na rzecz wszystkich sił globalnych i regionalnych. To jednak, jak Islamabad użyje broni, może niepokoić szczególnie New Delhi.
‘Islamabad może użyć tej broni, by zwalczać terroryzm islamski, ale kiedy broń znajdzie się w posiadaniu Pakistanu, do Islamabadu należy decyzja, jak może chcieć jej użyć. To prawda, że największym problemem regionalnym jest wojowniczy islamizm i Pakistan zechce użyć tego arsenału do rozwiązania swojego głównego problemu’ – powiedział Rizvi. Zbliżenie Rosji i Pakistanu wzmocni również jej szanse na większy wpływ w Afganistanie po 2014 r., a także odzwierciedla prawdopodobieństwo osi Chiny-Rosja-Pakistan (CRP). ‘Sądzą, że trochę przesadzamy – powiedział Rizvi na pytanie o oś CRP. – Rosja nie spali mostów z New Delhi’.
Przy niepokojach Pekinu w sprawie związków wojowników ujgurskich z północnozachodnim Pakistanem, chińsko-rosyjskie troski i interesy wydają się doskonale zachodzić na siebie w Pakistanie. Także w interesie New Delhi jest pokojowy Afganistan, czego ostatecznie chcą także USA. Kiedy wszyscy gracze regionalni i globalni wydają się zgodni co do tego, co leży w najlepszym interesie każdego, być może nikt nie będzie musiał palić żadnych mostów.
Pułkownik Farrukh jest nieco sceptyczny. ‘USA stosują politykę „łącz i rządź” na podobieństwo brytyjskiego „dziel i rządź”, a ta polityka stworzy więcej chaosu w regionie. Nie ma możliwości, by interesy wszystkich krajów dokładnie zbiegały się, a więc Islamabad musi starannie rozważyć swoje opcje i zapewnić, że… korzyści wszystkich innych – szczególnie Indii – nie przychodzą kosztem Pakistanu’ – powiedział.
Same ‘pozdrowienia z Moskwy’ mogą nie być powodem ani do rozradowania, ani sceptycyzmu, niemniej jest to epokowe posunięcie. Jeśli Islamabad dobrze rozegra swoje karty, może wzmocnić bardzo okrzyczaną i zapowiadaną oś CRP. Marne zagrywki tu i tam, a Pakistan z łatwością może zobaczyć inne mocarstwa zbierające większość korzyści z pokojowego regionu Afganistanu-Pakistanu”.
„Moskwa prowadzi negocjacje w sprawie dostaw … śmigłowców bojowych Mi-25 dla Islamabadu”; „[Pakistan i Rosja] próbują także wzmocnić swoją obecność w Azji Środkowej; Rosja chce stabilności na swoich krańcach Azji Środkowej, a Pakistan ma decydujące znaczenie w zarządzaniu tym regionem „
Poniżej podajemy fragmenty artykułu Harsha V. Panta [4] :
„Siergiej Czemiezow, szef rosyjskiej państwowej korporacji technologicznej Rostec, powiedział, że Moskwa prowadzi negocjacje o dostawie kilku śmigłowców bojowych Mi-25 dla Islamabadu. Ambasador Moskwy w Indiach, Aleksander M. Kadakin, próbował uzasadnić to sugerując, że Rosja nigdy nie narzuciła embargo na broń do Pakistanu i że kooperacja techniczna i militarna z tym krajem datuje się na lata 1960. Rozgniewało to kręgi establishmentu polityki zagranicznej Indii, ale jest to coś, czego New Delhi powinno było się spodziewać.
W próbie rozszerzenia przestrzeni strategicznej po wycofaniu się sił Zachodu z Afganistanu po roku 2014 Rosja podjęła zdecydowane próby wyciągnięcia ręki do Pakistanu. Ówczesny szef armii pakistańskiej, generał Ashfaq Parvez Kayani, odwiedził Rosję w październiku 2012 r. w ponownej próbie poprawienia stosunków z Moskwą. Jego wizyta odbyła się po odwołaniu wizyty prezydenta rosyjskiego Władimira Putina w Pakistanie. Byłaby to pierwsza kiedykolwiek wizyta prezydenta rosyjskiego w Pakistanie i dlatego naładowana znaczeniem. Putin miał także wziąć udział w czterostronnym spotkaniu w sprawie Afganistanu z przywódcami Tadżykistanu, Pakistanu i Afganistanu. W miejsce Putina przysłano do Pakistanu jego ministra spraw zagranicznych. Mimo tego jednak, oba narody dokonywały starań o wzajemne zbliżenie.
Kiedy siły NATO przygotowują się do opuszczenia Afganistanu, wyłania się nowe uszeregowanie sił regionalnych. Związki między Pakistanem a Rosją także przyjmują nową postać, a to ma wielkie znaczenie dla Indii i regionu Azji Południowej. Starania Pakistanu o poprawę stosunków z Rosją od czasu pogorszenia się stosunków Pakistanu ze Stanami Zjednoczonymi są widoczne już od pewnego czasu. Były prezydent Pakistanu Asif Ali Zardari odwiedził Rosję w maju 2012 r., a specjalny wysłannik prezydenta rosyjskiego do Afganistanu, Zamir Kabulow, odwiedził Pakistan następnego miesiąca. Islamabad ma niewielu przyjaciół na całym globie. Także Chiny były powściągliwe w tym, co mówią, że mogą oferować swojemu ‘przyjacielowi na każdą pogodę’. Pakistan ma także nadzieję, że Rosja zacznie sprzedawać mu więcej wyposażenia obronnego.
Oba kraje próbują również wzmocnić swoją obecność w Azji Środkowej. Rosja chce stabilności na swoich krańcach Azji Środkowej, a Pakistan ma decydujące znaczenie w zarządzaniu tym regionem. Wyciągnięcie ręki przez Rosję do Islamabadu jest próbą uzyskania wpływu na dynamikę regionalną. Rosja zauważyła zmianę priorytetów indyjskiej polityki zagranicznej i obecne pogorszenie związków USA-Pakistan. Zbliżenie USA-Indie jest dla Rosji problematyczne. W miarę jak Indie odsuwają się od Rosji, szczególnie kiedy zmniejsza się ich zależność od wyposażenia obronnego, Moskwa także szuka alternatyw. Moskwa rozumie również znaczenie Pakistanu dla przywrócenia stabilności po 2014 r. w Afganistanie i szerzej w Azji Środkowej.
Działają tu więc różne czynniki. Putin publicznie poparł prośbę Pakistanu o dołączenie do Szanghajskiej Organizacji Współpracy i zaoferował pomoc rosyjską w zarządzaniu pakistańską infrastrukturą energetyczną. Powiedział następnie, że Rosja uważa Pakistan za godnego zaufania i bardzo ważnego partnera.
„Rosyjski Gazprom chce inwestować w gazociąg Turkmenistan-Afganistan-Pakistan-Indie [za pośrednictwem USA]”; „Rosja ma stosunki z Indiami na wielu poziomach, ale ich partnerstwo może być zagrożone, jeśli Pakistan stanie się dla Moskwy priorytetem”
Rosyjski Gazprom chce inwestować w gazociąg Turkmenistan-Afganistan-Pakistan-Indie [za pośrednictwem USA]. Tymczasem, chociaż Rosja jest jednym z głównych beneficjentów efektów zewnętrznych paktu o kooperacji w sprawie cywilnego użycia energii jądrowej między USA a Indiami, w Moskwie słychać było pomruki dotyczące sposobu, w jaki projekt jądrowy Koodankulam był prowadzony przez New Delhi oraz z powodu prawa cywilnej odpowiedzialności jądrowej w Indiach, które czyni z Indii nieatrakcyjny rynek dla rosyjskiego sektora jądrowego.
Po decyzji ignorowania przez dziesiątki lat Pakistanu przy sprzedaży broni Moskwa postanowiła obecnie stopniowo zacząć sprzedaż broń Pakistanowi. Rosja jest drugim na świecie eksporterem broni z 24 procentami udziału w tym handlu, a przewyższają ją tylko USA, które kontrolują niemal 30 procent globalnego rynku broni. Indie nadal są odbiorcą ponad 50 procent rosyjskiej sprzedanej broni, ale New Delhi zdywersyfikowało dostawców. W miarę, jak rynek broni staje się dla Rosjan trudniejszy, z Chinami, które zdecydowały się na produkowanie własnej broni zamiast starać się o nią od Rosji, Moskwa potrzebuje nowych klientów. Odsunięcie się Indii od Rosji było stopniowe, ale znaczące. Umowa o zakupie wielozadaniowego samolotu bojowego z francuskim Rafale została uznana za równie wielką porażkę dla Rosji, jak dla USA.
Sprzedaż broni dla Pakistanu mogłaby potencjalnie otworzyć nowy i niekończący się rynek dla Rosji, gdyż apetyt Waszyngtonu na podtrzymywanie wojska i przemysłu Pakistanu radykalnie obniża się. Współpraca obronna, jak jest to deklarowane przez te dwie strony, może obejmować wspólne manewry wojskowe, wymianę personelu i sprzedaż broni. Istnieją tu wyraźne granice. Moskwa nigdy nie będzie mogła zastąpić Waszyngtonu, jeśli chodzi o środki pomocowe i wsparcie obronne dla Pakistanu. Moskwa ma poważne ograniczenia w tym, co może dać, a potrzeby Pakistanu są olbrzymie. Jest mało prawdopodobne, by Rosja wyłoniła się jako główny darczyńca, ale Pakistan chce pokazać USA, że ma inne opcje. W przeszłości Moskwa była bardzo krytyczna wobec skłonności pakistańskiego establishmentu militarnego do używania grup ekstremistycznych, by osiągać narodowe cele strategiczne. I pozostaje zaniepokojona tą tendencja, a więc naciski na Pakistan będą trwały.
Establishment rosyjski ma także silne obawy w sprawie możliwości, że technologia jądrowa wpadnie w ręce ekstremistów w Pakistanie i głośno mówił o tym niebezpieczeństwie. Moskwa nie chciałaby również dzielić się z Pakistanem swoją technologią obronną w takim stopniu, by zraziło to Indie, jeden z największych rynków jej sprzętu obronnego. Rosja ma stosunki z Indiami na wielu poziomach, ale ich partnerstwo może być zagrożone, jeśli Pakistan stanie się dla Moskwy głównym priorytetem. Jakikolwiek kształt przyjmą ostatecznie związki Rosji z Pakistanem, fakt, że Rosja wyciąga rękę do Pakistanu i kształtuje nowe sojusze w Azji Południowej, pokazuje centralną rolę Pakistanu w ciągłych zmianach w regionie oraz to, jak większość państw w regionie próbuje teraz zabezpieczyć się w ciągle ewoluującym środowisku strategicznym. Przyszła także pora, by odejść od starego, wyświechtanego hasła o Rosji jako ‘odwiecznym przyjacielu’ Indii i wnieść trochę zdrowego rozsądku w stosunki Delhi z Moskwą”.
Przypisy (nie spolszczone):
[1] Dawn.com (Pakistan), June 2, 2014. The original English of the articles used in this dispatch has been mildly edited for clarity and standardization.
[2] The News(Pakistan), June 11, 2014.
[3] Thefridaytimes.com(Pakistan), June 20, 2014. [4] The New Indian Express(India), June 12, 2014.
