Tło historyczne

Podczas I wojny światowej rząd osmański wprowadził brutalną politykę turkizacji i deportacji wymierzoną w Kurdów. W latach 1916–1918 Kurdów zmuszono do marszów śmierci do wewnętrznej Anatolii, a ponad połowa z nich zginęła po drodze. [1] Niektóre źródła kurdyjskie podają, że zginęło około 700 tysięcy Kurdów. [2]

Po pozbawieniu Kurdów niepodległego państwa w 1923 r. kampanie turkizacji nasiliły się w okresie od 1923 r. do II wojny światowej i pochłonęły ogromną liczbę ofiar. Szacuje się, że ponad 1,5 miliona Kurdów zostało deportowanych lub zabitych, a Kurdystan pozostawał w stanie wojny do 1950 r. [3] Język kurdyjski został zakazany, a Kurdów przemianowano na „Turków Górskich”.

Państwo tureckie stosowało systemową politykę ubóstwa i deprywacji ekonomicznej połączoną z brutalnymi represjami wobec Kurdów, by zmusić ich do emigracji do miast tureckich i asymilacji z Turkami. [4] W latach 1950–1980 ponad milion Kurdów wyemigrowało do miast tureckich i krajów zachodnich, aby uciec przed skrajną biedą, przemocą rządu, bezrobociem oraz przymusową relokacją i deportacją. W latach 1984–1999 zniszczono 4000 kurdyjskich wiosek, zabito dziesiątki tysięcy Kurdów, a ponad trzy miliony Kurdów usunięto z domów i deportowano na tereny tureckie. [5]

(Source: Anfenglishmobile.com)

Polityka Erdogana wobec Kurdów: „Zlikwidujemy Terrorystan [tj. Kurdystan]”

W drodze do władzy Recep Tayyip Erdoğan zainicjował proces pokojowy w latach 2009–2015, aby przyciągnąć wyborców kurdyjskich. Jednak w 2015 r., po tym, jak wspierani przez USA syryjscy Kurdowie skutecznie udaremnili działania ISIS w Rożawie/północnej Syrii i ustanowili region autonomiczny, Erdoğan zagroził, że Turcja „nigdy nie pozwoli” na istnienie państwa kurdyjskiego w regionie. [6]

Od tego czasu Erdoğan wielokrotnie mówił, że Turcja nie pozwoli na utworzenie „terrorystanu” (tj. Kurdystanu). [7] Aby to osiągnąć, Turcja przeprowadziła szereg kampanii czystek etnicznych przeciwko Kurdom, aby osłabić szansę na kurdyjski samorząd. [8]

Nazywając Kurdystan „terrorystanem” Erdoğan nie tylko odczłowiecza cały naród, ale także legitymizuje zbiorową karę wymierzoną w Kurdów. „Rząd turecki nie ma żadnego projektu dla Kurdów, który nie będzie kosztował krwi i łez” – powiedział Tuncer Bakırhan, współprzewodniczący prokurdyjskiej Partii Równości Ludów i Demokracji (DEM) w Turcji. Krytykował Erdogana za jego prowojenną politykę i potępił sposób przedstawiania Kurdów przez rząd turecki. „Panie Erdoğanie, miejsce, które nazywasz Terrorystanem, to Kurdystan” – powiedział. [9]

Kluczową zasadą polityki Turcji wobec Kurdów jest czystka etniczna i inżynieria demograficzna. W 2019 r. podczas inwazji Turcji na ziemie kurdyjskie w północnej Syrii, ówczesny doradca ds. bezpieczeństwa narodowego Stanów Zjednoczonych John Bolton wspominał: „Erdoğan wydawał się wierzyć, że ‘jedynym dobrym Kurdem jest martwy Kurd’”, dodając, że generał piechoty morskiej Joseph Dunford, który w tym czasie był przewodniczącym Kolegium Połączonych Szefów Sztabów, ostrzegał wcześniej, że „bezpośrednim celem wojskowym Turcji w Syrii będzie wydalenie Kurdów z obszaru wzdłuż granicy turecko-syryjskiej, a następnie przeniesienie setek tysięcy syryjskich uchodźców z Turcji z powrotem przez granicę do obecnie w dużej mierze wyludnionej strefy granicznej”. [10]

W przecieku wewnętrznej notatki William V. Roebuck, były zastępca specjalnego wysłannika USA do Globalnej Koalicji na rzecz Pokonania ISIS, nazwał turecką operację „czystkami etnicznymi pod inną nazwą”. Roebuck skrytykował Waszyngton za to, że nie zrobił wystarczająco dużo, aby powstrzymać turecką inwazję, która doprowadziła do „czegoś, co można opisać jedynie jako zbrodnie wojenne i czystki etniczne”. Roebuck powiedział, że Turcy powoływali się na obawy dotyczące granicy, by uzasadnić atak na syryjskie siły kurdyjskie, ale stwierdził, że „granica po stronie syryjskiej przez cały czas pozostawała spokojna”, dopóki Turcja nie naruszyła jej inwazją. [11] „Turcja to dzisiejsze nazistowskie Niemcy. Erdoğan uważa, że ​​dobry Kurd to martwy Kurd” — powiedział Diliman Abdulkader, kurdyjski aktywista i prezes American Friends of Kurdistan. [12]

„Strefa bezpieczeństwa” Turcji w syryjskim i irackim Kurdystanie: kryptonim czystek etnicznych Kurdów

Pierwszym krokiem Erdogana w wymazaniu „terrorystanu” była militaryzacja północnego Kurdystanu w 2015 r. W latach 2015–2019 armia turecka zabiła tysiące kurdyjskich cywilów, zniszczyła duże części kurdyjskich miast i przesiedliła ponad 500 tysięcy Kurdów. Polityczne reperkusje były równie katastrofalne, podsycając skrajną polaryzację, represje polityczne i naruszenia praw człowieka. [13] Niedawno nawet tańczenie lub śpiewanie kurdyjskich piosenek doprowadziło do aresztowań i oskarżeń o „szerzenie propagandy terrorystycznej”. [14]

Po zniszczeniu większości miast kurdyjskich i przesiedleniu ich ludności w okupowanym przez Turcję Kurdystanie, Turcja w lipcu 2015 r. reaktywowała projekt „Pasa Arabskiego” [15] w Syrii, zmieniając jego nazwę na „Strefę Bezpieczeństwa”.

W latach 1967–1973 Syria wprowadziła brutalną politykę arabizacji wymierzoną w Kurdów. W tym celu w 1973 r. utworzono „pas arabski” o długości 300 kilometrów i szerokości 10–15 kilometrów wzdłuż granicy syryjsko-tureckiej, aby zarabizować region i oddzielić Kurdów od ich etnicznych braci po drugiej stronie granicy. Około 140 tysięcy Kurdów deportowano z ziem ich przodków do miast na południowej pustyni Syrii, a Arabowie zostali osiedleni na ziemiach kurdyjskich. [16] Na ziemiach skonfiskowanych Kurdom zbudowano czterdzieści jeden arabskich osiedli, a 233 tysięcy hektarów przekazano rodzinom arabskim. [17]

Turcja zaprojektowała i wdrożyła szereg czystek etnicznych przeciwko Kurdom w irackim i syryjskim Kurdystanie pod pretekstem ochrony „tureckiego bezpieczeństwa narodowego” i utworzenia „strefy bezpieczeństwa” 30 kilometrów w głąb Iraku i Syrii wzdłuż jej południowych granic, aby przesiedlić 3,5 miliona syryjskich uchodźców. Granice „strefy bezpieczeństwa” Erdogana obejmują ojczyznę niemal wszystkich syryjskich Kurdów i prawie połowę irackiego Kurdystanu. [18] Warto zauważyć, że w sierpniu 2024 r. Irak podpisał porozumienie o bezpieczeństwie, które zezwala na tureckie operacje wojskowe w irackim Kurdystanie bez klauzuli o wycofaniu sił tureckich. W związku z tym Turcja ma aprobatę rządu irackiego. [19]

Erdoğan jasno dał do zrozumienia, że ​​celem Turcji jest radykalna zmiana składu demograficznego tego obszaru. W wywiadzie dla państwowego kanału TRT Erdoğan otwarcie uzasadnił logikę stojącą za jego etnicznymi czystkami Kurdów, mówiąc: „Ważne jest przygotowanie kontrolowanego życia na tym ogromnym obszarze, a najbardziej odpowiednimi ludźmi do tego są Arabowie. Te obszary nie nadają się do stylu życia Kurdów, ponieważ są praktycznie pustynią”. [20]

Jak zauważyła kurdyjska politolożka, Szukrija Bradost, „oczywiste jest, że twierdzenie Erdogana jest nielogiczne. Ponadto w północnej Syrii nie ma pustyni, a styl życia Arabów również się zmienił, nie mieszkają na pustyni”. Bradost powiedziała następnie, że prawdziwym celem Erdogana jest „zmiana regionu kurdyjskiego na Bliskim Wschodzie poprzez wyeliminowanie kurdyjskich struktur społecznych i politycznych”. [21]

Turcja przeprowadziła dwie operacje wojskowe w regionie kurdyjskim w północnej Syrii w latach 2018–2019, zabijając, raniąc lub okaleczając tysiące Kurdów i wysiedlając ponad 500 tysięcy osób. Amnesty International stwierdziła, że ​​tureckie siły zbrojne i sprzymierzeni rebelianci dopuścili się poważnych naruszeń podczas operacji, które były zbrodniami wojennymi, w tym zabójstwa bez wyroku i bezprawne ataki, w których zginęli i zostali ranni cywile. [22]

Jednym z nich było zabójstwo Hevrin Chalaf, wybitnej młodej syryjsko-kurdyjskiej polityczki. Wspierani przez Turcję bojownicy zatrzymali jej SUV-a, wyciągnęli ją z samochodu, złamali jej szczękę i nogę i ciągnęli ją za włosy, aż oderwali skórę głowy, po czym wielokrotnie do niej strzelali, aż ją zabili. [23]

„12 października 2019 r., gdy światowe media przekazywały przerażające obrazy śmierci cywilów i przesiedleń w kontekście tureckiej operacji „Źródło Pokoju” w Sere Kanije (Ras Al-Ain) i Tel Abjad w północno-wschodniej Syrii, znanej jako Rożawa, pojawiły się bardziej szokujące nagrania… Mówiono, że Hevrin Chalaf nie żyje, a właściwie została brutalnie zamordowana. Chalaf, kurdyjska inżynierka z miasta Derik (Al-Malikijah) w dalekiej północno-wschodniej Syrii, była aktywną syryjską kurdyjską polityczką. Pełniła funkcję sekretarza generalnego Partii Przyszłej Syrii. Hevrin Chalaf została wyprowadzona z samochodu. Była torturowana i bita tępymi przedmiotami. Złamano jej nogi. Wyrywano jej włosy, aż wyrwano je ze skórą głowy. W końcu została zastrzelona. Jej ciało, ku uciesze zabójców, zostało podziurawione kulami. Okaleczone ciało Hevrin zostało zbezczeszczone na oczach całego świata. Jednak nikt jej nie rozpoznał; nawet członkowie rodziny nie mogli potwierdzić, że martwe ciało to Hevrin. „Przesunęłam szmatę, która zakrywała jej klatkę piersiową i twarz, i nie znalazłam nic z jej ciała poza małym kawałkiem szczęki” – powiedziała wówczas jej matka Souad Muhammad dla North Press. (Źródło: Npasyria.com/en/85480/, 12 października 2022 r.)
Hevrin Chalaf (Źródło: X)
Hevrin Chalaf (Źródło: X)

Mimo że większość Kurdów to muzułmanie, Turcja nadała swoim operacjom również religijne uzasadnienie oprócz twierdzeń o „bezpieczeństwie narodowym”. Kiedy Turcja rozpoczęła operację wojskową w 2018 r., władze religijne w Turcji opisały ją jako „Al-Fath [podbój]” i wezwały duchownych do przeczytania rozdziału 48 Koranu zatytułowanego Al-Fath. W ponad 90 tysiącach meczetów w Turcji wygłoszono kazania o podboju i poproszono wiernych o modlitwę za armię. [24] Popularność Erdogana wzrosła, a około trzech czwartych Turków poparło akcję przeciwko Kurdom. [25]

11 października 2019 r. przewodniczący Prezydium ds. Religijnych Ali Erbaş: „W celu zapewnienia powodzenia #OperacjiPokojuWiosna [ tureckiej ofensywy w 2019 r. na północny wschód Syrii przeciwko syryjskim grupom kurdyjskim], odmawialiśmy surę Al-Fath i modliliśmy się wspólnie z naszymi siłami bezpieczeństwa i obywatelami podczas modlitwy Fajr w meczecie Muğla Şahidi. (Źródło: @DIBAliErbas)
Warto zauważyć, że Turcja przeprowadziła dwie operacje wojskowe w regionie kurdyjskim w północnej Syrii w latach 2018–2019, zabijając, raniąc lub okaleczając tysiące Kurdów i wysiedlając kolejnych ponad 500 tysięcy. W 2018 r., po inwazji na Afrin, przemawiając na konwencji swojej partii w dystrykcie Üskudar w Stambule 16 kwietnia 2018 r., Erdoğan powiedział, że wspierana przez Turcję Wolna Armia Syrii (FSA), wraz z armią turecką, walczy z tym, co nazwał „bezbożnymi i niewiernymi” ludźmi w Syrii. Określił muzułmańskich Kurdów, którzy popierali Partię Unii Demokratycznej (PYD), jako niewiernych i uzasadniał walkę z nimi względami religijnymi, często zapożyczając teksty z Koranu. [26] Druga operacja rozpoczęła się 9 października 2019 r., podczas której Erdoğan intensywnie odwoływał się do religii, aby uzasadnić swoją operację. Duchowni otrzymali rozkaz od Diyanet, Ministerstwa Spraw Religijnych Turcji, aby czytać na głos rozdział 48 Koranu zatytułowany Al-Fath podczas porannych modlitw w 90 tysiącach meczetów, aż do zakończenia „Operacji Gałązka Oliwna”. [27]

 

10 października 2019 r. na oficjalnej stronie internetowej Diyanet (Prezydium ds. Religii), przewodniczący Prezydium ds. Religii Ali Erbaş wyrecytował pierwsze dziewięć wersetów Fath 48:1-48:9: „Zaprawdę, obdarzyliśmy cię jasnym triumfem, Proroku (48:1), aby Allah przebaczył ci twoje przeszłe i przyszłe niedociągnięcia, aby obdarzył cię swoją łaską i poprowadził cię prostą drogą (48:2), i aby Allah pomógł ci ogromnie (48:3); On jest Tym, który zesłał spokój na serca wierzących, aby mogli jeszcze bardziej zwiększyć swoją wiarę. Do Allaha wyłącznie należą siły niebios i ziemi. A Allah jest Wszechwiedzący, Wszechmądry (48:4); aby mógł dopuścić wiernych mężczyzn i kobiety do Raju, pod którym płyną rzeki — aby pozostali tam na zawsze — i odpuścić im ich grzechy. A to jest najwyższe osiągnięcie w oczach Allaha (48:5); Również aby ukarać hipokrytów i politeistów, mężczyzn i kobiety, którzy żywią złe myśli o Allahu. Niech spotka ich zły los! Allah jest z nich niezadowolony. Potępił ich i przygotował dla nich Piekło. Cóż za złe miejsce przeznaczenia! (48:6); Do Allaha wyłącznie należą siły niebios i ziemi. A Allah jest Wszechmogący, Wszechmądry. (48:7); Zaprawdę, O Proroku, wysłaliśmy cię jako świadka, zwiastuna dobrej nowiny i ostrzegającego, (48:8); abyście wy, wierni mieli wiarę w Allaha i Jego Posłańca, wspierali go i czcili, i wychwalali Allaha rano i wieczorem. (48:9)” 
Na Twitterze czytamy: „W celu zapewnienia powodzenia #OperacjiPokojuWiosna, Sura Al-Fath została odmówiona, a modlitwy zostały odprawione podczas modlitw Fajr we wszystkich meczetach”. (Źródło: @diyanetbasin)
Minister ds. religii Turcji Ali Erbaş ogłosił na Twitterze 9 października 2019 r.: „Sura Al-Fath będzie recytowana, a modlitwy będą odmawiane we wszystkich naszych meczetach przed modlitwą Fajr podczas całej operacji, z prośbą o zwycięstwo i powodzenie dla naszych jednostek wojskowych i sił bezpieczeństwa, zwłaszcza tych walczących z terroryzmem w kraju i za granicą, szczególnie na wschód od Eufratu”. (Źródło: DIBAliErbas)

„Strefa bezpieczeństwa” Turcji w północnej Syrii jest daleka od bezpieczeństwa

Jednak „strefa bezpieczeństwa” Turcji w północnej Syrii jest daleka od bezpieczeństwa. W niedawnym raporcie Human Right Watch stwierdził, że „strefa bezpieczeństwa” Turcji w Syrii jest „ewidentnie jednym z najniebezpieczniejszych miejsc w kraju”. [28] Raporty organizacji zajmujących się prawami człowieka, lokalnych źródeł i Departamentu Stanu USA udokumentowały zabójstwa, porwania, bezprawne zatrzymania, wymuszone zaginięcia, zajęcia ziemi, przemoc seksualną i tortury ze strony Turcji i wspieranych przez Turcję grup zbrojnych. [29]

Na okupowanych terytoriach kurdyjskich w północnej Syrii raport Departamentu Stanu USA z 2023 r. podkreślił: „Nadużycia ze strony uzbrojonych syryjskich grup opozycyjnych wspieranych przez Turcję w północnym regionie kraju według doniesień koncentrowały się na mieszkańcach kurdyjskich i jazydzkich oraz innych cywilach i obejmowały: zabójstwa; porwania i zaginięcia cywilów; znęcanie się fizyczne, w tym przemoc seksualną; przymusowe wysiedlenia z domów; grabieże i przejmowanie własności prywatnej; przesiedlanie zatrzymanych cywilów przez granicę do Turcji; rekrutację lub wykorzystywanie dzieci-żołnierzy; grabieże i profanację miejsc kultu religijnego… według doniesień, wspierana przez Turcję Syryjska Armia Narodowa (SNA) aresztowała, zatrzymała, torturowała, zabiła lub w inny sposób znęcała się nad wieloma kurdyjskimi aktywistami i osobami. Członkowie SNA nadal zatrzymywali, bili i porywali kurdyjskie kobiety w Afrin i Ra’s Al-Ayn. Kurdyjskie aktywistki były szczególnie dotknięte, a niektóre z nich zaprzestały wszelkiego angażowania się w życie publiczne, ponieważ obawiały się zatrzymania przez SNA.” [30]

Human Rights Watch ustalił również, że tureckie siły zbrojne i agencje wywiadowcze były zaangażowane w dokonywanie i nadzorowanie nadużyć: „Tureccy urzędnicy nie są jedynie biernymi świadkami nadużyć, ale ponoszą odpowiedzialność jako władza okupacyjna, a w niektórych przypadkach byli bezpośrednio zaangażowani w domniemane zbrodnie wojenne w tym, co nazywają ‘strefą bezpieczeństwa’”. [31] Human Rights Watch udokumentował również naruszenia praw mieszkaniowych, ziemi i własności, w tym powszechne grabieże i rabunki, a także konfiskaty mienia i wymuszenia, oraz niepowodzenie prób pociągania winnych do odpowiedzialności w celu powstrzymania nadużyć lub zapewnienia odszkodowania ofiarom. „Kurdyjscy mieszkańcy ponieśli ciężar nadużyć ze względu na ich domniemane powiązania z siłami dowodzonymi przez Kurdów, które kontrolują ogromne połacie północno-wschodniej Syrii”. [32]

Co więcej, Turcja również dopuściła się ekobójstwa na okupowanych terytoriach. Palenie lasów Kurdystanu od dawna jest strategią Turcji. [33] Szacuje się, że od 2018 r. wspierani przez Turcję osadnicy wycięli 21 milionów drzew na okupowanym obszarze kurdyjskim. [34]

Dzień przed 7 października 2023 r. Turcja rozpoczęła operację przeciwko syryjskim Kurdom, która trwała przez całą zimę. Ponieważ uwaga świata skupiła się na wojnie w Strefie Gazy, Turcja przeprowadziła serię ataków lotniczych, niszcząc 80 procent infrastruktury cywilnej, w tym silosy, stacje wodne, fabryki, szkoły, szpitale, elektrownie i obiekty naftowe. Zniszczenie kluczowej infrastruktury cywilnej pozostawiło miliony ludzi bez jedzenia, wody, paliwa i prądu w środku zimy. [35] Ponadto Turcja odcięła dostawy wody ponad milionowi osób w prowincji Hasakah 36 razy od 2019 r., zmuszając milion osób do racjonowania wody z powodu jej niedoboru. [36] Wiele osób, zwłaszcza dzieci, zachorowało z powodu kryzysu wodnego. [37] Pomimo tego kryzysu humanitarnego nie było żadnej interwencji ze strony społeczności międzynarodowej ani organizacji takich jak ONZ, aby zmusić Turcję do zaprzestania niszczenia infrastruktury cywilnej lub wykorzystywania wody pitnej jako broni przeciwko cywilom.

Po zniszczeniach w syryjskim Kurdystanie Turcja rozpoczęła w czerwcu 2024 r. masową operację wojskową w irackim Kurdystanie, która trwa do momentu pisania niniejszego, 16 września 2024 r., ponownie wykorzystując skupienie uwagi świata na wojnie w Strefie Gazy. Wcześniej w marcu 2024 r. Erdoğan ogłosił: „jeśli wszystko pójdzie zgodnie z planem, do lata w końcu rozwiążemy problem naszych irackich granic”. „Przygotowujemy się, co spowoduje koszmarne sny tym, którzy myślą, że mogą rzucić Turcję na kolana ‘terrorystanem’ na jej południowych granicach” — oświadczył Erdoğan, dodając, że Turcja nigdy nie pozwoli na „utworzenie ‘terrorystanu’ na północy Syrii i Iraku, tuż za jej południowymi granicami”. Zagroził: „Zniszczymy terrorystan”. [38]

Turcja wkroczyła na głębokość 40–50 kilometrów w głąb irackiego Kurdystanu, zginęło wielu cywilów, a około 600 wiosek ewakuowano. [39] Okupacja Kurdystanu przez Turcję służy również innemu celowi: poszerzeniu jego terytoriów i budowie „Drogi Rozwoju”, megaprojektu mającego na celu wzmocnienie wpływów Turcji w regionie poprzez połączenie Kataru, Iraku i Turcji. [40]

 

Po zniszczeniach w syryjskim Kurdystanie Turcja w czerwcu 2024 r. rozpoczęła masową operację wojskową w irackim Kurdystanie, która trwa nadal. Operacja stała się jeszcze bardziej intensywna. Turcja kontroluje obecnie około 80 procent prowincji Duhok, jednej z czterech prowincji tworzących iracki Kurdystan. (Źródła: Al-Sharq Al-Awsat, Kurdistan Watch, marzec 2024 r.)
Iraccy parlamentarzyści przesłuchali irackiego ministra obrony Thabeta Al-Abbasiego w sprawie umowy o bezpieczeństwie z Turcją, która podobno zezwala na tureckie działania militarne w Iraku bez uwzględnienia klauzuli wycofania. „W rozmowie z irackimi mediami Ahmed Al-Moussawi, członek irackiego bloku Al-Sadikoun, oświadczył, że umowa podpisana między Bagdadem a Ankarą daje siłom tureckim pozwolenie na przeprowadzanie ataków militarnych w Iraku ‘pod pretekstem ataku na [Partię Pracujących Kurdystanu] PKK’. Podkreślił, że ‘nie ma żadnych postanowień dotyczących wycofania sił tureckich z Iraku’, co wzbudziło obawy irackich przedstawicieli dotyczące naruszeń suwerenności”. (Źródło: Medyanews.net/iraqi-lawmakers-to-question-defence-minister-over-turkey-iraq-security-deal/, 15 września 2024 r.)
Iracka Komisja Obrony Parlamentarnej: Obecność stałych tureckich baz wojskowych jest znaczącym znakiem jawnej okupacji terytorium Iraku. (Źródło: @ahad_en, 3 września 2024 r.)

 

Z proponowanej przez Turcję strefy bezpieczeństwa w Syrii, połowa jest już zajęta. 30-kilometrowy pas obejmuje niemal wszystkie obszary kurdyjskie w Syrii. (Źródło: Ahaber.com.tr, 18 października 2019 r.)

Kolonializm na okupowanych terytoriach kurdyjskich, zaplanowany przez Turcję, finansowany przez Katar

Kontrolowane przez Turcję obszary Syrii obejmują region o powierzchni 8835 kilometrów kwadratowych obejmujący ponad 1000 osiedli, w tym miasta takie jak Al-Bab, Azaz, Dżarabulus, Radżo, Tal Abjad i Ras Al-Ajn. Prawie 600 kurdyjskich wiosek i miasteczek na tym obszarze już poddano czystkom etnicznym i przekształcono w osiedla dla rodzin arabskich i turkmeńskich. Przed okupacją turecką w 2018 r. Kurdowie stanowili około 90 procent populacji, która drastycznie spadła do 20 procent z powodu czystek etnicznych.

Arabowie stanowili około dwóch procent populacji przed 2018 r., plan Turcji zakłada osiedlenie ponad trzech milionów Arabów na okupowanych terytoriach kurdyjskich, do tej pory w regionie osiedlono już ponad 500 tysięcy Arabów, [41] co stanowi największą zmianą demograficzną w wyniku czystek etnicznych w XXI wieku. Raport Al-Monitor z 2021 r. opisał region Afrin jako „laboratorium tureckich eksperymentów w zakresie inżynierii demograficznej i imperializmu kulturowego, poparte determinacją, aby zapobiec ustanowieniu samorządności przez syryjskich Kurdów”. [42]

Katar brał bezpośredni lub pośredni udział w czystkach etnicznych Kurdów

W 2023 r. Turcja rozpoczęła budowę prawie ćwierć miliona jednostek mieszkalnych na okupowanych terytoriach kurdyjskich. „Dzięki wsparciu Kataru prace nad budową domów w Syrii, które mogą pomieścić milion uchodźców, trwają” – powiedział prezydent Turcji Erdoğan w maju 2023 r. [43]

Mówiąc o budowie osiedli dla uchodźców, turecki minister spraw wewnętrznych Süleyman Soylu ogłosił, że emir Kataru, szejk Tamim bin Hamad Aal-Thani i Erdoğan „zrobili duży krok w kierunku rozwiązania jednego z najważniejszych problemów świata”. [44]

Katar brał bezpośredni lub pośredni udział w czystkach etnicznych Kurdów od 2018 r., kiedy to otwarcie poparł inwazję na Afrin [45], a w 2019 r. ponownie bronił operacji Turcji przeciwko Kurdom.

Ankara działała przeciwko „bezpośredniemu zagrożeniu dla bezpieczeństwa Turcji”, powiedział minister spraw zagranicznych Kataru Mohammed bin Abdulrahman bin Jassim Aal-Thani na spotkaniu Global Security Forum w Doha, twierdząc, że „nie uważamy, że Turcja jest przeciwko Kurdom. Turcja jest przeciwko grupie ludzi wśród Kurdów”. [46] Według lokalnych źródeł Katar oferował pomoc finansową rodzinom arabskim, aby zachęcić je do osiedlenia się w okupowanym regionie kurdyjskim. [47] David M. Mañá, hiszpański dziennikarz specjalizujący się w kwestii kurdyjskiej, wskazuje na „kampanię przymusowego ponownego zaludnienia”, polegającą na przesiedlaniu wewnętrznych uchodźców-Arabów z reszty Syrii do kurdyjskiej enklawy: „Nie chodzi tylko o wydalenie miejscowej ludności kurdyjskiej; chcą również zatrzeć wszelkie ślady ich języka lub samorządu. Obecnie flaga turecka powiewa nawet w szkołach, gdzie nie uczy się już języka kurdyjskiego, ale tureckiego”. [48]

Turcja zbudowała ponad 100 osiedli na terenach pod jej kontrolą. Ta polityka arabizacji i kolonizacji terytoriów kurdyjskich jest kontynuowana nie tylko dzięki funduszom z Kataru, ale także z innych krajów muzułmańskich. [49] Osiedla otrzymywały fundusze od organizacji arabskich i muzułmańskich z Kuwejtu, Pakistanu, Europy, Palestyny ​​i samej Turcji[50] Od czasu okupacji tureckiej organizacje islamistyczne powiązane z Bractwem Muzułmańskim i wspierane przez Turcję zbudowały wiele osiedli w Afrin, aby zapewnić dach nad głową rodzinom wspieranych przez Turcję bojowników, którzy przybyli z innych obszarów Syrii. [51] „One Ummah” z siedzibą w Wielkiej Brytanii jest jedną z organizacji muzułmańskich na Zachodzie, która brała udział w budowie osiedli w okupowanym kurdyjskim regionie Afrin. [52]

W czerwcu 2024 r. Katarski Czerwony Półksiężyc ogłosił budowę 13 osiedli na okupowanych terytoriach kurdyjskich w regionie Afrin. Jak podaje „Organizacja Praw Człowieka -Afrin -Syria”, ogłoszenie to nastąpiło po otwarciu wioski „Najpierw ludzkość” 28 maja 2024 r. w mieście Susunbat na wsi Kabasin w regionie Al-Bab, która została opisana jako największa zintegrowana wielopiętrowa wioska założona w północnej Syrii, składająca się ze 143 niezależnych budynków. Każde mieszkanie ma powierzchnię 50 metrów kwadratowych, składa się z dwóch sypialni, salonu i jest wyposażone w podstawowe sprzęty. Według Mohameda Salaha Ibrahima, dyrektora sektora pomocy i programów międzynarodowych w Katarskim Czerwonym Półksiężycu, wioska ta obejmuje 1136 mieszkań. W otwarciu wzięli udział Sedat Sazik, zastępca gubernatora tureckiej prowincji Gaziantep, Mahmut Coşkun, dyrektor Urzędu ds. Zarządzania Katastrofami i Sytuacjami Kryzysowymi (AFAD) w prowincji Gaziantep oraz przedstawiciele Katarskiego Czerwonego Półksiężyca w Turcji, Tureckiego Czerwonego Półksiężyca i katarskiej organizacji dobroczynnej. [53]

Organizacja Praw Człowieka -Afrin -Syria stwierdziła ponadto: „Wbrew oświadczeniom katarskich urzędników, że celem projektów jest pomoc humanitarna, mają one na celu jedynie stabilizację zmian demograficznych i wykluczenie obywateli kurdyjskich, rdzennej ludności regionu, z jakiejkolwiek akcji pomocowej, zwłaszcza po niszczycielskim trzęsieniu ziemi, które miało miejsce 2 czerwca 2023 r.” [54]

Wewnętrznie przesiedleni ludzie (IDP) z Afrin również potępili interwencję Katarskiego Czerwonego Półksiężyca w budowę osiedli. Hassan Hassan, IDP z okupowanego miasta Szerawa w Afrin, powiedział agencji prasowej ANHA: „Celem Katarskiego Czerwonego Półksiężyca, podobnie jak Turcji, jest wykorzenienie narodu kurdyjskiego poprzez zmiany demograficzne w naszych kurdyjskich regionach”. Następnie wezwał międzynarodowe organy prawne do powołania komisji śledczych i rozliczenia sprawców tych zbrodni oraz położenia kresu tym naruszeniom w okupowanym Afrin. [55]

Kuwejt

W 2022 roku stowarzyszenie „Beyaz Eller [Białe Ręce]” z siedzibą w Turcji, wspierane między innymi przez „Stowarzyszenie Chajr Al Kuwait”, ukończyło budowę kompleksu mieszkalnego w pobliżu wioski Kafr Safra w dystrykcie Jendires na terenie wiejskim w Afrin, na północny zachód od Aleppo. Osiedle to składało się z 250 domów z kompletną infrastrukturą, szkołą, meczetem i sklepami. Osiedle zostało zbudowane na ziemi po wycięciu drzew. [56] Beyaz Eller zostało opisane jako „organizacja charytatywna Bractwa Muzułmańskiego”. W 2021 roku doniesiono, że Beyaz Eller, którą wspiera również stowarzyszenia katarskie, [57] ukończyło budowę szkoły szariatu w centrum Afrin. [58]

Innym przykładem osadnictwa jest wioska „Kuwait Al-Rahma”, położona między wioskami Kibar i Al-Chalidijjah w dystrykcie Szirawa na obszarze wiejskim w Afrin, która została zbudowana przy wsparciu kuwejckiego „Rahma International Society” i darczyńców z Kuwejtu, zgodnie z informacjami Fundacji Humanitarnej Al-Szam, która wdrożyła projekt osadnictwa. [59] Kuwejcka gazeta „Al-Watan” ujawniła w raporcie opublikowanym 2 września 2021 r., że wioska Kuwait Al-Rahma jest tylko jedną z wielu wiosek, które zostaną zbudowane w tym regionie. [60]

Zdjęcia satelitarne pokazują wioskę Kuwejt Al-Rahma, która została zbudowana jako część „społeczności mieszkalnej” u podnóża góry Dżabal Al-Ahlam. (Źródło: Stj-sy.org)
Uroczystość otwarcia wioski Kuwejt Al-Rahma w Afrin, 2021 (Źródło: Alraimedia.com)

Uroczystość otwarcia wioski Kuwejt Al-Rahma w Afrin, 2021 (Źródło: Alraimedia.com) [61]
Organizacje palestyńskie

Wśród organizacji finansujących osiedla arabskie na ziemiach kurdyjskich w północnej Syrii znajdują się również organizacje palestyńskie. [62] W 2023 r. raport Inter Press Service (IPS) ujawnił, że w projektach osadniczych uczestniczyły co najmniej trzy palestyńskie organizacje pozarządowe: zbierają one fundusze od Palestyńczyków i przekazują pieniądze do banków tureckich w celu finansowania projektów. [63]

„Jam’iat Al 'Aish bi’Karamah [Stowarzyszenie Życia z Godnością]”, powiązane z Bractwem Muzułmańskim i rządem Turcji, [64] jest jednym z kilku palestyńskich stowarzyszeń finansujących osiedla. Według mediów, pierwszy projekt organizacji obejmował budowę 112 mieszkań i 10 meczetów w Afrin w 2021 r. [65]

W 2023 r. osiedle Basma zostało założone przez „Stowarzyszenie Życia z godnością” w Szadere, wiosce jazydzkiej w dystrykcie Szerawa na południu prowincji Afrin. Jak donoszą media: „Osiedle było współfinansowane przez grupy sponsorowane przez państwo kuwejckie i tureckie, a także stowarzyszenia powiązane z Bractwem Muzułmańskim z USA i Wielkiej Brytanii. Pozostała część pierwotnej populacji jazydzkiej została zmuszona do uczęszczania na zajęcia islamskie przez lokalne frakcje pod groźbą użycia siły”. [66]

„Adżnadin”, organizacja pozarządowa z siedzibą w Bait Hanina we wschodniej Jerozolimie, stoi za kilkoma projektami, takimi jak osiedle Adżanin Palestyna, które zostało otwarte w styczniu 2023 r. [67] „Dobroczynność Alborak”, inna palestyńska organizacja pozarządowa, jest również wymieniona wśród organizacji zbierających fundusze na osiedla. [68] Fundacja Wafa Al-Muhsinin to palestyńska organizacja z siedzibą w Stambule, zaangażowana w kompleks osiedlowy Al Zaeem w Dżindires. 28 sierpnia 2023 r. Fundacja Wafaa Al-Muhsinin ogłosiła, że ​​ukończono 34 domy, a budowa osiedla została sfinansowana przez ludność wioski Al-Zaeem we wschodniej Jerozolimie. [69]

Arabscy ​​przesiedleńcy machający palestyńską flagą, gdy wprowadzają się do swoich nowych domów zbudowanych z palestyńskich darowizn w kurdyjskim mieście Afrin. Data: 28 sierpnia 2022 r. (Źródło: Wafaa Al-Mohsenin)
„Projekt jednostek mieszkalnych dla osób przesiedlonych w północnej Syrii, finansowany z darowizn z wioski Al Zaim, miasta Kuds” – głosi baner. (Źródło: media społecznościowe Ajnadina)

Pakistan

Agencja North Press poinformowała, że ​​pakistańska fundacja Faizan Global Relief Foundation (FGRF) i fundacja Türkiye Diyanet, organizacja non-profit założona przez Prezydium ds. Religii Turcji, rozpoczęły w marcu 2024 r. budowę nowej osady o nazwie „Wieś Al-Madina” w dystrykcie Szarran, na północny wschód od miasta Afrin. [70] Nowa osada składa się z 84 jednostek mieszkalnych i ma pomieścić rodziny arabskie z Homs. Oczekuje się, że budowa zostanie ukończona do października 2024 r. Osada została zbudowana na terenie, na którym wcześniej znajdował się las sosnowy, wycięty przez wspierane przez Turcję milicje. [71]

Osiedle zbudowane przez pakistańską organizację pozarządową FGRF w regionie Afrin w północno-zachodniej Syrii, 15 sierpnia 2024 r. (Źródło: agencja prasowa North Press) [72]
Wniosek

Od lat 20. XX wieku naród kurdyjski i Kurdystan poniosły ogromne straty i spustoszenia, w tym przymusowe przesiedlenia, przymusową asymilację lub śmierć milionów Kurdów. Ostatnie inwazje Turcji na Kurdystan i jej ekspansja militarna na Irak i Syrię są napędzane nie tylko przez antykurdyzm i chęć zmiażdżenia kurdyjskiego marzenia o niepodległości, ale także przez neoosmanizm. Przejmując ziemie kurdyjskie, Turcja zyskuje kontrolę nad kluczowymi zasobami ropy naftowej i gazu ziemnego, które wzmacniają jej siłę militarną. Ponadto długoterminowe konsekwencje ekspansjonizmu tureckiego będą również szkodliwe dla interesów krajów zachodnich.

Aż 15 tysięcy kurdyjskich mężczyzn i kobiet zginęło walcząc z ISIS w Iraku i Syrii. Kalifat ISIS został wyeliminowany na tych ziemiach przez kurdyjskich bojowników wspieranych przez międzynarodową koalicję pod przewodnictwem USA. Ofiary Kurdów uratowały miliony istnień, a także region i świat przed terrorystyczną organizacją dżihadystyczną.

Regiony kurdyjskie były bezpieczną przystanią dla milionów uchodźców, przesiedleńców wewnętrznych uciekających przed przemocą, a zwłaszcza dla mniejszości religijnych. Turcja pokazała, że ​​jej ostatecznym celem jest zniszczenie Kurdystanu i przeprowadzenie czystek etnicznych na Kurdach i mniejszościach religijnych. Świat zachodni nie wykazał żadnego politycznego zainteresowania ani moralnych względów, aby chronić Kurdów i dwa autonomiczne regiony kurdyjskie. Strategiczną odpowiedzialnością jest powstrzymanie tureckiego projektu ekspansjonistycznego, którego celem jest aneksja kolejnych ziem i odtworzenie neoosmańskiego imperium.

* Himdad Mustafa jest kurdyjskim uczonym i ekspertem w sprawach kurdyjskich, tureckich i irańskich.


[1] Üngör, U. (2012). The Making of Modern Turkey: Nation and State in Eastern Anatolia, 1913-1950. Oxford: Oxford University Press. p.117.

[2] Kutlay, N. (1992). İttihat Terakki ve Kürtler. Ankara: Beybun Yayınları. P.272.

[3] Nezan, K. (1993). „Kurdistan in Turkey,” in Chaliand. G. (ed.), A People Without Country: The Kurds and Kurdistan. London: Zed Books, pp. 38–138.

[4] Abdulla, J. J. (2012). The Kurds: A Nation on the Way to Statehood. Bloomington, IN: AuthorHouse. p 34.

[5] Report by AHPAC (1999). Hearings Before a Subcommittee of the Committee on Appropriations, House of Representatives, 106th Congress, 1st Session, v. 4. Washington, D. C.: U.S. Government Printing Office, 1999. p.191. Google.iq/books/edition/Foreign_Operations_Export_Financing_and/qdkdAAAAMAAJ

[6] Kurdishpeace.org/app/uploads/2024/02/Turkish-Attacks-on-Civilian-Infrastructure-in-Northeast-Syria-Facilitate-Demographic-Change-_-2_19_2024.pdf, February 19, 2024.

[7] Rudaw.net/english/middleeast/turkey/16032024, March 16, 2024.

[8] Kurdishpeace.org/app/uploads/2024/02/Turkish-Attacks-on-Civilian-Infrastructure-in-Northeast-Syria-Facilitate-Demographic-Change-_-2_19_2024.pdf, February 19, 2024.

[9] Medyanews.net/dem-party-co-chair-slams-erdogans-terroristan-rhetoric/, March 10, 2024.

[10] John Bolton, The Room Where It Happened: A White House Memoir (New York: Simon & Schuster, 2020), 204.

[11] Gonul Tol, Erdoğan’s War: A Strongman’s Struggle at Home and in Syria (Hurst Publishers, 2022).

[12] Jewishpress.com/multimedia/radio/israel-news-talk-radio/beyond-the-matrix/a-good-kurd-is-a-dead-kurd-according-to-erdogan-beyond-the-matrix-audio/2020/07/02/, July 2, 2020.

[13] Bbc.com/news/world-europe-39228548, March 10, 2017; Americanprogress.org/article/state-turkish-kurdish-conflict/, August 12, 2019.

[14] Hrw.org/news/2024/08/15/turkiye-kurdish-songs-and-dances-are-not-terrorist-propaganda, August 15, 2024.

[15] Npasyria.com/en/100126/, June 25, 2023.

[16] Tejel, J. (2008). Syria’s Kurds: History, Politics and Society. London & New York: Routledge. pp. 61-2

[17] Kajjo, S. (2020). „Syrian Kurds”, in Khen, H. M., Boms, N. T., Ashraph, S. (eds.), The Syrian War: Between Justice and Political Reality. Cambridge: Cambridge University Press. 281.

[18] Washingtoninstitute.org/policy-analysis/understanding-dangers-turkish-safe-zone-syria, January 31, 2019.

Washingtonpost.com/opinions/2019/10/11/internationAl-community-must-stop-turkeys-ethnic-cleansing-plans-northern-syria/, Octobert 11, 2019.

[19] Reuters.com/world/middle-east/turkey-iraq-sign-accord-military-security-counter-terrorism-cooperation-2024-08-15/, August 15, 2024.

[20] English.alarabiya.net/News/middle-east/2019/10/25/Turkey-s-Erdogan-Northeast-Syria-is-suitable-area-for-Arabs-not-Kurds-to-live, October 25, 2019.

[21] Nlka.net/eng/treaty-of-lausanne-100-years-of-systematic-destruction-of-kurdistan/, July 11, 2023.

[22] Amnesty.org/en/latest/news/2018/08/syria-turkey-must-stop-serious-violations-by-allied-groups-and-its-own-forces-in-afrin/, August 2, 2018; Amnesty.org/en/latest/press-release/2019/10/syria-damning-evidence-of-war-crimes-and-other-violations-by-turkish-forces-and-their-allies/, October 18, 2019.

[23] Gonul Tol, Erdoğan’s War: A Strongman’s Struggle at Home and in Syria (Hurst Publishers, 2022).

[24] Ahvalnews.com/religion/turkish-religious-authority-calls-conquest-sermon-support-military, January 21, 2018.

[25] Gonul Tol, Erdoğan’s War: A Strongman’s Struggle at Home and in Syria (Hurst Publishers, 2022).

[26] Google.com/amp/s/turkishminute.com/2018/04/17/opinion-erdogan-asks-muslim-minorities-to-dominate-rule-majority/, April 17, 2018.

[27] Kurdistan24.net/en/story/14773-Top-Turkish-mufti-preaches-Jihad-near-besieged-Afrin-border, February 2, 2018; Kurdistan24.net/en/story/14681-Turkish-FM-claims-US,-Kurdish-YPG-are-%27Marxist-atheists%27, February 11, 2018.

[28] Hrw.org/news/2024/07/04/delusion-once-again-safe-zone-syria, July 4, 2024.

[29] State.gov/reports/2023-country-reports-on-human-rights-practices/syria/; Documents.un.org/doc/undoc/gen/g20/210/90/pdf/g2021090.pdf?OpenElement, August 14, 2020;

Ceasefire.org/wp-content/uploads/2024/05/Ceasefire-report-Afrin-2024-update.pdf, 2024; Hrw.org/news/2018/06/14/syria-turkey-backed-groups-seizing-property, June 14, 2018;

Hevdesti.org/wp-content/uploads/2023/01/Where-is-My-Home_Property-Rights-Violations-in-Northern-Syria-Perpetuate-Demographic-Change_Synergy.pdf, January 19, 2023;

Pel-cw.org/en/15563/, July 30, 2023;

Hrw.org/news/2024/02/29/syria-abuses-impunity-turkish-occupied-territories, February 29, 2024;

Kurdishpeace.org/research/human-rights/hlp-violations-and-involuntary-repatriations-facilitate-demographic-change-in-afrin/, August 9, 2023.

[30] State.gov/reports/2023-country-reports-on-human-rights-practices/syria/, 2023.

[31] Hrw.org/news/2024/02/29/syria-abuses-impunity-turkish-occupied-territories, February 29, 2024.

[32] Hrw.org/news/2024/02/29/syria-abuses-impunity-turkish-occupied-territories, February 29, 2024.

[33] Nlka.net/eng/weaponizing-wildfires-deforestation-as-dekurdification/, July 1, 2024.

[34] Medyanews.net/turkey-backed-mercenaries-devastate-afrins-fruit-olive-trees/, August 7, 2024.

[35] Kurdishpeace.org/app/uploads/2024/02/Turkish-Attacks-on-Civilian-Infrastructure-in-Northeast-Syria-Facilitate-Demographic-Change-_-2_19_2024.pdf, February 19, 2024.

[36] Syriadirect.org/hasakah-residents-ration-as-water-war-persists/, October 24, 2023.

[37] Syriahr.com/en/335750/, June 9, 2024.

[38] Atlasofwars.com/turkey-plans-major-military-operation-against-pkk-in-iraq/, March 13, 2024;

Dailysabah.com/politics/war-on-terror/erdogan-vows-action-against-terroristan-next-door, May 30, 2024.

[39] Medyanews.net/kamAl-chomani-turkish-military-operations-revive-the-prospect-of-a-civil-war-among-kurds/, August 24, 2024; Cptik.org/reports-1/2024/8/12/civilian-casualties-by-turkish-and-iranian-military-operations-1991-2024, August 12, 2024.

[40] Jacobin.com/2024/08/turkey-war-iraq-regionAl-power, January 8, 2024.

[41] Rojavainformationcenter.org/2023/01/explainer-afrin-5-years-under-turkish-occupation/, January 20, 2023; Rudawarabia.net/arabic/kurdistan/181120179, November 18, 2024; Stj-sy.org/en/curricula-in-afrin-between-turkification-and-restrictions-on-the-kurdish-language/#_ftn4, March 16, 2023; Rudaw.net/english/middleeast/syria/020120241, January 2, 2024; Bianet.org/haber/how-has-the-demography-of-afrin-changed-since-2018-263104, June 9, 2022;

France24.com/en/live-news/20230525-turkey-kicks-off-syria-housing-project-for-refugee-returns, May 25, 2023.

[42] Al-monitor.com/originals/2021/07/turkish-backed-rebels-leave-trail-abuse-and-criminality-syrias-afrin, July 22, 2021.

[43] Npasyria.com/en/115798/, August 4, 2024.

[44] France24.com/en/live-news/20230525-turkey-kicks-off-syria-housing-project-for-refugee-returns, May 25, 2023.

[45] Medyanews.net/qatar-turkey-accused-of-ethnic-cleansing-in-north-and-east-syria/, June 16, 2024.

Npasyria.com/en/104122/, September 7, 2023

[46]France24.com/en/20191015-qatar-defends-turkey-s-northern-syria-operation, October 15, 2019.

[47] Afrinpost.net/en/2019/02/qatar-encourages-settlement-in-afrin/, February 9, 2019.

[48] Ipsnews.net/2023/07/northern-syria-palestinians-finance-settlements-kurdish-occupied-areas/, July 18 2023.

[49] Rudaw.net/english/middleeast/syria/020120241, January 2, 2024.

[50] Dckurd.org/2023/03/30/turkish-de-kurdification-afrin/, March 30, 2023.

[51] Syriandemocratictimes.com/2024/07/15/entrenchment-of-afrins-occupation-continues/, July 15, 2024.

Npasyria.com/en/114593/, Jun 9, 2024.

[52] Npasyria.com/en/114109/; May 20, 2024.

[53] X.com/QRCS/status/1800495267906797933, June 11, 2024;

Qrcs.org.qa/en/News/Pages/QRCS-opens-Humanity-First-residentiAl-village-in-northern-Syria.aspx?NewsId=P/UOetl1teU=, May 28, 2024; Facebook.com/profile/100064312737089/search/?q=qatar, June 11, 2024.

[54] Facebook.com/profile/100064312737089/search/?q=qatar, June 10, 2024.

[55] Hawarnews.com/en/afrin-idps-decry-intervention-of-qatar-red-crescent-in-building-settlements, June 14, 2023.

[56] Syriahr.com/en/250822/, May 10, 2022.

[57] Beyazeller.org/en/beyaz-eller-qatar-charity-launch-iftar-campaign-rurAl-aleppo/

[58] Hawarnews.com/en/163244136026873, September 23, 2021.

[59] Rudaw.net/english/middleeast/syria/19042021, April 19, 2021.

Syriahr.com/عملية-التغيير-الديمغرافي-تتواصل-في-عف/433738/, April 18, 2021.

[60] Stj-sy.org/wp-content/uploads/2022/06/Housing-Settlements-in-Afrin-1.pdf, June 8, 2022.

[61] Alraimedia.com/article/1552255/محليات/أخبار-محلية/كويت-الرحمة-قرية-سكنية-للنازحين-السوريين-في-عفرين, September 2, 2021.

[62] Rudaw.net/english/middleeast/syria/03092022, September 3, 2022.

[63] Ipsnews.net/2023/07/northern-syria-palestinians-finance-settlements-kurdish-occupied-areas/, July 18, 2023.

[64] Jpost.com/middle-east/article-695459, February 3, 2022.

[65] Globalissues.org/news/2023/07/18/34276, July 18, 2023.

[66] Npasyria.com/en/98278/, May 21, 2023.

[67] Globalissues.org/news/2023/07/18/34276, July 18, 2023.

[68] Globalissues.org/news/2023/07/18/34276, July 18, 2023.

[69] Ipsnews.net/2023/07/northern-syria-palestinians-finance-settlements-kurdish-occupied-areas/, July 18, 2023.

[70] Npasyria.com/en/116092/, August 15, 2024.

[71] Npasyria.com/en/116092/, August 15, 2024.

Syrianobserver.com/foreign-actors/syria-today-suffering-of-syrians-in-gaza-pakistani-organization-builds-settlement-in-afrin.html, August 16, 2024.

[72] Npasyria.com/en/116092/, August 15, 2024.