W Arabii Saudyjskiej wzrasta ostatnio fala krytyki wobec małżeństw z dziećmi, szczególnie po tym, jak ojciec wydał 12-letnią dziewczynkę za 80-letniego kuzyna, który miał już trzy żony [1] . Zjawisko małżeństw z nieletnimi, szeroko opisywane w prasie saudyjskiej w ciągu ostatnich dwóch lat, dostało się pod intensywny ostrzał organizacji społecznych i działaczy, a następnie księżniczek saudyjskich, które domagają się położenia temu kresu.
Ta fala krytyki skłoniła prasę saudyjską do publikowania artykułów opisujących w szczegółach próby oficjalne, prawne i społeczne ukrócenia tej praktyki przez zakazanie małżeństwa przed 18 rokiem życia. Jak dotąd jednak próby te nie udają się z powodu zwyczaju religijnego, dobrze zakorzenionego w Arabii Saudyjskiej, pozwalającego na małżeństwo nieletnich dziewczynek w oparciu o tradycję, że Prorok Mahomet ożenił się z Aiszą, kiedy miała tylko sześć lat [2] .
Walka przeciwko małżeństwom z dziećmi nasiliła się także w Egipcie, który zakazuje małżeństw poniżej 18 roku życia, niemniej w zeszłym roku nastąpił tam powszechny wzrost małżeństw z dziewczynkami. Egipski mufti Ali Guma potępił to zjawisko, nazywając je grzechem zasługującym na karę.
Poniższy raport jest przeglądem narastającego konfliktu wokół małżeństw z małymi dziewczynkami i obecnych prób zredukowania tego zjawiska w Egipcie i Arabii Saudyjskiej.
Ojciec wydaje córkę za 80-letniego mężczyznę
25 stycznia tego roku prasa saudyjska informowała o przypadku “dziewczynki Buraidah”, 12 letniego dziecka, której matka wniosła do sądu o jej rozwód, po tym jak jej ojciec wydał ją za mąż za swojego 80-letniego kuzyna [3] . Na rozprawie sądowej 31 stycznia dziewczynka niespodziewanie odmówiła rozwodu, mówiąc: “Małżeństwo zostało zawarte z moją zgodą. Udzielający ślubu wziął pod uwagę moje uczucia spisując [kontrakt] małżeński i zgodziłam się na to z szacunku dla mojego ojca” [4] . Poinformowano równocześnie, że matka dziewczynki wycofała pozew po dojściu do porozumienia z ojcem dziewczynki. Adwokat matki jednak publicznie zażądał ponownego zbadania zeznań dziewczynki w świetle niepokoju, że zostały one złożone pod przymusem i powiedział, że złoży pozew o rozwód dziewczynki na podstawie tego, że status rodziny żony uważany jest za wyższy niż rodziny męża [5] .
Przewodniczący saudyjskiej Wysokiej Rady Sądowniczej szejk Saleh bin Hamid zareagował na ten incydent oświadczając, że kwestia małżeństw z nieletnimi zostanie rozwiązana w szeregu orzeczeń prawnych, które Rada opublikuje w niedalekiej przyszłości [6] . Sultan bin Zahim, prawnik wyznaczony przez saudyjską Komisję Praw Człowieka do monitorowania przebiegu sprawy “dziewczynki Burdaidah”, powiedział, że komisja pracuje w kooperacji z Ministerstwem Spraw Wewnętrznych i Ministerstwem Sprawiedliwości nad propozycją ustawy, która zabroni małżeństw przed ukończeniem 18 lat. Według tej ustawy małżeństwa osób nieletnich będą wymagały specjalnej zgody legalnego opiekuna panny młodej [7] .
Saudyjskie księżniczki domagają się położenia kresu małżeństwom z nieletnimi
Saudyjska księżniczka Adelah, córka króla Abdallaha, powiedziała, że sprawa “dziewczynki Buraidah” stanowi pogwałcenie praw dziecka, ale nazwała to odizolowanym incydentem, nie świadczącym o żadnym trendzie. Według jej oświadczenia, niebawem zostaną podjęte kroki, żeby położyć kres takim incydentom: „Pracujemy obecnie z wieloma grupami i organizacjami, które zajmują się prawami dziecka, i nasze stanowisko jest zgodne z ich stanowiskiem. Dziecko ma prawo do bycia dzieckiem bez zmuszania do małżeństwa. [Także] dorosły nie chciałby [być zmuszony do małżeństwa], to jak może chcieć tego dziecko?” [8]
Saudyjska księżniczka Sarah, córka księcia Musaida bin Abd Al-Aziza, dołączyła do akcji przeciwko małżeństwom z nieletnimi, wzywając saudyjskiego muftiego, szejka Abd Al-Aziza Aal Al-Sheikha, do wydania fatwy zakazującej małżeństw z nieletnimi. Księżniczka Sarah wydała komunikat głoszący: „…Liczne raporty prasowe o małżeństwach z nieletnimi zaczęły rozbudzać emocje i gniew ludzi, [ponieważ] te dziewczynki, które dopiero co nauczyły się chodzić, są traktowane niesprawiedliwie i są bezwstydnie wykorzystywane. W niektórych wypadkach są traktowane jak towar do promowania interesów lub zysków materialnych. W innych wypadkach są używane jako broń zemsty lub do wyrównania [osobistych] porachunków. Za każdym razem [gdy to się zdarza], ich niewinność zostaje zamordowana, a ich człowieczeństwo poniżone na oczach ludzi i nikt nie może [im] pomóc – ponieważ nie ma żadnego prawa, które by je chroniło” [9] .
Krytyka małżeństw z nieletnimi dziewczynkami w prasie saudyjskiej
Małżeństwa z nieletnimi dziewczynkami są przedmiotem publicznej troski w Arabii Saudyjskiej już od ponad roku. Publicyści, którzy niedawno zajęli się tą sprawą, szczególnie po przypadku „dziewczynki Buraidah”, twierdzą, że małżeństwo z nieletnią jest formą gwałtu i że powinno zostać zakazane tak szybko jak to możliwe.
Małżeństwa z nieletnimi równoznaczne z gwałtem
W artykule zatytułowanym “Gwałt na dzieciństwie” w saudyjskiej gazecie “Okaz” publicystka Asma Al-Muhammad napisała: „…Głównym celem poślubienia nieletniej jest cieszenie się niszczeniem młodości dziewczynki… Ta sytuacja nie może trwać niezmieniona, [jak dotąd tylko] wysocy funkcjonariusze ‘rzucają słowo lub dwa’ mediom, jak ‘zbadamy, zajmiemy się’ i tak dalej. Wahania przed przyjęciem stanowczego prawa przeciwko sprzedawaniu nastoletnich dziewczynek, które są nieletnie, hańbi imię Arabii Saudyjskiej… i otwiera bramy do wielu innych pogwałceń [praw] dziecka… Serca nam się łamią za każdym razem, kiedy dzieciństwo dziewczynki zostaje spustoszone lub poświęca się dziewczynkę na ołtarzu żądzy, oraz na postawę, która pozbawia kobiety [ich praw] i traktuje je jak przedmioty do sprzedaży kupna lub gwałtu…” [10]
Legislacja, nie zaś fatwy
Adwokat Abd Al-Rahman Al-Lahim opublikował artykuł w saudyjskiej gazecie “Al-Watan” wyjaśniający, że istnieje potrzeba zakazania małżeństw z nieletnimi, nie zaś fatwa przeciwko nim: [11] „…Sprawa małżeństw z nieletnimi ma znaczenie prawne i jest bezpośrednio związana z międzynarodowymi porozumieniami zakazującymi handlu ludźmi i naruszania [praw] dziecka. Dlatego sprawa ta musi zostać rozwiązana [przez rząd] – a decydującym czynnikiem w tej sprawie jest Ministerstwo Sprawiedliwości, którego minister nadal milczy…
Sprawa małżeństw z nieletnimi jest odpowiedzialnością [państwowego] aparatu prawnego, który określa tempo postępu w kraju i między ludźmi… tak jak prawa dotyczące na przykład transportu nie zostały zdecydowane w konsultacjach z muftim… [ani legislacja dotycząca] związków zawodowych… Te prawa nie zostały przyjęte na podstawie fatwy [wydanej] przez muftiego; to raczej aparat prawny wykonał swój naturalny obowiązek kierowania sprawami publicznymi zgodnie z nowymi standardami rzeczywistości…” [12]
Arabia Saudyjska ma dosyć niezamężnych kobiet, czekających na zamążpójście
Badriya Al-Bashar, saudyjska pisarka i wykładowczyni nauk społecznych na uniwersytecie Króla Sauda, zastanawiała się nad częstością małżeństw z nieletnimi w świetle wysokiego odsetka niezamężnych kobiet w kraju: „Czy to sensowne, skoro mamy 180 tysięcy niezamężnych kobiet, z jedną na każde 16 kobiet niezamężną i mającą 30 lat, że nadal cierpimy [z powodu problemu] małżeństw z nieletnimi? Czy normalne społeczeństwo może akceptować 40- lub 80-letniego mężczyznę, pomijającego dorosłe kobiety czekające na zamążpójście i gotowe do ponoszenia odpowiedzialności [małżeńskich] i zamiast tego biorącego niedojrzałą dziewczynkę…? Jak można nazwać społeczeństwo, które nie sprzeciwia się temu i pozwala na to?
Jest nieracjonalne i nieludzkie, że patrzymy z boku na te przestępstwa [popełniane przeciwko] dzieciom i zachowujemy milczenie. Dodaję mój głos do głosu badacza [13] i do głosu wielu innych kobiet… [nawołujących] do położenia kresu atakom na nieletnie dziewczynki i do złożenia wielkiej odpowiedzialności na Radę Szura, jako na instytucję rządową, [jeśli zostawi] tę sprawę bez rozwiązania, bo wiemy dzisiaj, że jest ona w ich rękach” [14] .
Walka przeciwko małżeństwom z dziećmi w Egipcie
Także w Egipcie walka przeciwko małżeństwom z nieletnimi zintensyfikowała się po niedawnym wzroście liczby takich małżeństw w wielu wsiach i miastach. W roku 2009 zanotowano 9300 małżeństw z osobami poniżej legalnego wieku, większość z nich w okręgach Kairu, Al-Mansura i Tanta. Ogłosił te dane prokurator generalny Egiptu, który we współpracy z Ministerstwem ds. Rodziny i Rozwoju Społecznego rozpoczął kampanię egzekwowania egipskiego prawa dotyczącego małżeństw z nieletnimi [15] .
Władze pracują także nad podniesieniem świadomości publicznej w tej sprawie. Prasa rządowa dogłębnie omawiała sprawę małżeństw z nieletnimi, wyjaśniając, że jest to przestępstwo zagrożone karą do dwóch lat więzienia i grzywną 500 funtów egipskich. Prasa omawiała także przyczyny tego zjawiska i proponowała rozwiązania. Gazeta rządowa „Al-Ahram” na przykład opublikowała oświadczenie ekspertów z uniwersytetów Al-Ahzar i Ein Shams o badaniach obalających wiarę, szeroko rozpowszechnioną wśród Egipcjan i ogólnie wśród Arabów, że małżeństwo z dziewczynkami poniżej 16 lat ma odmładzający efekt na żeniących się z nimi mężczyzn. Przedstawiono także wyniki badań traumy emocjonalnej doświadczanej zarówno przez dziewczynki, które wychodzą za mąż w młodym wieku, jak i dzieci, które potem rodzą.
Gorąca linia utworzona przez władze egipskie otrzymała 136 skarg na funkcjonariuszy udzielających ślubów z nieletnimi. Na przykład 15-letnia dziewczynka skarżyła się na decyzję swojej ubogiej rodziny wydania ją, wbrew jej woli, za mąż za człowieka o 12 lat od niej starszego. Kiedy rodzina odkryła, że sam pan młody jest biedny, plany małżeństwa zostały anulowane. Pan młody jednak groził rodzinie i zmusił dziewczynkę do podpisania kontraktu małżeńskiego. Dziewczynka uciekła z powrotem do domu i rozpoczęła strajk głodowy, zmuszając tym rodzinę do poinformowania pana młodego o anulowaniu małżeństwa. Kiedy pan młody zażądał odszkodowania w wysokości 5 tysięcy funtów egipskich, rodzina zwróciła się do prawnika, który wyjaśnił, że małżeństwo z nieletnią jest nielegalne i skierował rodzinę do władz po pomoc.
Członkini egipskiej Narodowej Rady Praw Człowieka Samia Abd Al-Ghani Al-Mutim wskazała, że wzrost tych przestępstw doprowadził do trendu tymczasowych małżeństw młodych dziewcząt z bogatymi Arabami, na przykład na letnie wakacje lub święta, w zamian za zapłatę 5-10 tysięcy funtów egipskich, dzielonych między pośrednika i prawnika, rodzinę dziewczynki i duchownego odprawiającego ślub. Al-Mutim nazwała to zjawiskiem, które poważnie szkodzi stabilności społeczeństwa; powiedziała, że nie jest to kwestia małżeństwa, ale handlu dziewczynkami – przestępstwa, które trzeba zwalczać [16] . Raport Egipskiej Rady Narodowej ds. Dzieciństwa i Macierzyństwa informuje, że 74% dziewcząt we wsiach Abu-Nimris, Al-Hawamidiyya i Al-Badrashin było poddane takim tymczasowym małżeństwom [17] .
Egipski mufti: małżeństwo z nieletnią – grzechem
Jako część kampanii, by wzmocnić wprowadzenie w życie prawa w grudniu 2009 r. sąd egipski wydał ostre wyroki – rok więzienia i grzywna – na dwóch funkcjonariuszy, którzy w przeciągu jednego miesiąca udzielili tysiąca ślubów nieletnim fałszując metryki dziewczynek [18] . W innej sprawie na początku lutego 2010 r. egipski prokurator generalny oskarżył pięć osób o uczestnictwo w doprowadzeniu do małżeństwa z nieletnią i wykorzystywanie seksualne 14-ltniej dziewczynki w mieście Tamweh w prowincji 6 Października. Tymi pięcioma byli rodzice dziewczynki, prawnik, który pośredniczył w zawarciu małżeństwa i pan młody – 73-letni Saudyjczyk [19] .
Po tej sprawie Biuro Prokuratora Generalnego poprosiło o orzeczenie egipskiego muftiego dra Ali Gume, który zapewnił, że „w takich sprawach nie ma innego wyboru jak narzucić ostre kary na ojca, matkę, pośrednika, prawnika i pana młodego, żeby zwalczać ten wzrastający trend, szczególnie w prowincjach 6 Października i Al-Giza”. Al-Guma dodał, że są to przypadki wykorzystywania seksualnego i że ojciec, który wydaje swoją nieletnią córkę za człowieka w wieku jej dziadka, jest grzesznikiem niezdolnym, by być opiekunem swoich dzieci [20] .
Egipski publicysta: ci, którzy żenią się z nieletnimi są podlejsi niż zwierzęta
Wykładowca Al-Azhar dr Abdallah Al-Nagar także poruszył sprawę małżeństw z nieletnimi. W artykule w egipskiej gazecie rządowej „Al-Guhouriyya” napisał: “Doniesienia w mediach o małżeństwach z nieletnimi we wsiach Al-Hawamidiyya, Al-Giza i Bilbis powodują wstyd i hańbę z powodu bezczelności przestępstw, jakimi są te małżeństwa, uczciwie mówiąc, nie są to małżeństwa, ale haniebny handel ciałami ludzkimi dokonywany przez ludzi, którzy utracili religię, sumienie i wstyd, i którzy stali się podlejsi niż zwierzęta…
Jest nie do pojęcia, że ojciec może wziąć swoją młodziutką córkę, która jeszcze nie ma 14 lat, i wręczyć ją pazernemu dzikiemu zwierzęciu, które zatraciło wszelki kontakt ze znaczeniem szacunku, męskości, wstydu i wiary, zwierzęciem, które wyzyskuje nędzę bezczelnego ojca lub jego potrzebę pieniędzy… bestię, która ją pożre i będzie gryzła jej ciało za garść monet – mniej niż cena owcy zarzynanej codziennie w jego mieście.
Mówi się, że cena za ofiarę wynosi 10 tysięcy funtów egipskich, z czego 2 tysiące idą do osoby, która pośredniczyła [w małżeństwie]. Po zakupie [dziewczynki przez pana młodego], który jest nieświadomy tego, że jest to przestępstwo najpodlejszego i najbardziej nikczemnego rodzaju… zdeprawowany Arab z Zatoki Perskiej zabiera ją do swojego domu w jednej z luksusowych dzielnic w Kairze i bezlitośnie odbiera jej dziewictwo… Potem kontynuuje stosunki seksualne z nią dopóki się nie nasyci albo zmęczy, albo dopóki ona nie zacznie krzyczeć, wzywać pomocy i grozić, że wyskoczy przez [okno] w mieszczącego się na wysokim piętrze apartamentu tego zwierzęcia…
Jaki rodzaj sumienia mają ci dzicy, barbarzyńscy Arabowie, którzy nasycili swój głód, ale nawet nie podziękowali Bogu za ropę, pieniądze i życie w luksusie, jakie zostało im dane… a zamiast tego hańbią nas i żerują na naszych córkach w tak barbarzyński i bezczelny sposób… Jak możemy pozwalać na taką niemoralność bez zaatakowania sprawcy butami?…” [21]
Karykatury w prasie saudyjskiej krytykujące małżeństwa z dziewczynkami
Krytykę małżeństw dziewczynek wyrażały także karykatury opublikowane w gazetach saudyjskich:
Posag dla wychodzącej za mąż dziewczynki
“Al-Jazeera” (Arabia Saudyjska), 20 stycznia 2010
Karykaturzysta: Hajed
Obrączka ślubna
“Al-Jazeera”(Arabia Saudyjska), 24 stycznia 2010
Karykaturzysta: Hajed
“Al-Jazeera”(Arabia Saudyjska), 20 stycznia 2010
Karykaturzysta: Abdallah Jaber
Starzec oświadcza się dziewczynce przed tłumem starych panien
“Al-Watan”(Arabia Saudyjska), 6 lutego 2010
Karykaturzysta: Abd Al-Aziz Al-Muzini
„Twoje pieniądze [kupiły] dziecko, żeby urodziła ci więcej dzieci!!”
“Al-Watan”(Arabia Saudyjska), 26 lutego 2010
Karykaturzysta: Abd Al-Aziz Al-Muzini
Uwodzenie w drodze do łóżka
“Al-Riyadh”(Arabia Saudyjska), 20 stycznia 2010
Karykaturzysta: Rabia
“Al-Sharq Al-Awsat”(Londyn) 14 lutego 2010
Karykaturzysta: Al-Rais
“Al-Jazeera”(Arabia Saudyjska), 29 stycznia 2010
Katykaturzysta: Hajed
„Małżeństwo dziecka”
“Al-Watan”(Syria), 4 lutego 2010
Karykaturzysta: Jihad Awartani
*Y. Admon i L. Azuri są pracownikami naukowymi w MEMRI.
[1] Według statystyk w Arabii Saudyjskiej ponad trzy tysiące dziewczynek w wieku poniżej 13 lat zostało wydanych za mąż za mężczyzn w wieku ich ojców lub dziadków. (“Al-Riyadh”, Arabia Saudyjska, 22 stycznia 2010). Patrz MEMRI Inquiry & Analysis No.502, „Rising Criticism of Child Bride Marriages in Saudi Arabia,” March 8, 2009, http://www.memri.org/report/en/0/0/0/0/0/0/3216.htm .
[2] Niedawny wywiad z duchownym saudyjskim, który broni tego zwyczaju, można zobaczyć tutaj: MEMRI TV Clip No. 2399 „Saudi Cleric Muhammad Musa Al-Sharif Defends the Marrying Off of Under-Age Girls in Saudi Arabia: Atheists, Christians, and Fornicators Are Responsible for Human Rights Treaties,” February 19, http://www.memritv.org/clip_transcript/en/2399.htm .
[3] “Al-Hayat” (Arabia Saudyjska), 25 stycznia 2010. Należy zanotować, że w lipcu 2009 r. sąd saudyjski zatwierdził rozwód 12-letniej dziewczynki i 37-letniego mężczyzny („Okaz”, Arabia Saudyjska, 16 lipca 2009).
[4] “Okaz” (Arabia Saudyjska), 8 lutego 2010.
[5] “Okaz” (Arabia Saudyjska), 8 lutego 2010. Więcej o rozwodzie, kiedy status rodziny żony uważany jest za wyższy niż rodziny męża, można przeczytać w: MEMRI Inquiry & Analysis No. 349, „Public Debate in Saudi Arabia over Forcing Divorce When Status of Wife’s Family Is Superior to That of Husband’s Family,” April 27, 2007, http://www.memri.org/report/en/0/0/0/0/0/0/2173.htm .
[6] “Al-Sharq Al-Awsat” (Londyn), 27 stycznia 2010.
[7] “Sabaq” (Arabia Saudyjska), 5 lutego 2010.
[8] “Al-Riyadh” (Arabia Saudyjska), 2 lutego 2010.
[9] http://www.elaph.com, 5 lutego 2010.
[10] “Okaz” (Arabia Saudyjska), 3 lutego 2010.
[11] Adwokat Abd Al-Rahman Al-Lahim jest saudyjskim działaczem praw człowieka, aresztowanym przez władze w 2004 r. wraz z innymi działaczami, Matroukiem Al-Falehem, Abdallahem Al-Hamidem i Alim Al-Dumainim, po tym, jak grupa ta zażądała przeprowadzenia reform prawnych przez poprzedniego króla. Zostali zwolnieni wkrótce po wstąpieniu na tron króla Abdallaha w 2005 r.
[12] “Al-Watan” (Arabia Saudyjska), 24 stycznia 2010.
[13] Odnosi się to do Fawzii Al-Khaliwi, saudyjskiej badaczki, która zaproponowała Radzie Szura inicjatywę zabraniającą małżeństw nieletnich.
[14] “Al-Hayat” (Arabia Saudyjska), 26 stycznia 2010.
[15] ”Al-Masri Al-Yawm” (Egipt), 18 grudnia 2009.
[16] “Al-Ahram” (Egipt), 10 lutego 2010; o bardziej współczesnych małżeństwach, patrz MEMRI Inquiry & Analysis No. 291, „Pleasure Marriages in Sunni and Shi’ite Islam,” August 31, 2006, http://www.memri.org/report/en/0/0/0/0/0/0/1784.htm .
[17] “Al-Masri Al-Yawm” (Egipt), 11 lutego 2010.
[18] “Al-Ahram” (Egipt), 24 grudnia 2009.
[19] “Al-Masri Al-Yawm” (Egipt), 1 lutego 2010.
[20] ”Al-Masri Al-Yawm” (Egipt), 10 lutego 2010.
[21] “Al-Gumhouriyya” (Egipt), 26 stycznia 2010.
