Dekretem z 10 lipca 2020 r. turecki prezydent, Recep Tayyip Erdoğan, zamienił Hagia Sophia z muzeum w meczet i umieścił je pod władzą Ministerstwa Spraw Religijnych[1]. 24 lipca piątkowe modły były po raz pierwszy od 86 lat odprawiane w głównym pomieszczeniu meczetu Hagia Sophia. Przed modłami prezydent Erdoğan recytował wersety z Koranu[2]. Minister Diyanet, Ali Erbaş, wszedł na minbar („ambonę”) nosząc miecz i wygłosił kazanie, w którym, między innymi, wychwalał kilku tureckich zdobywców, włącznie z osmańskim Sułtanem Mehmedem II, który zdobył Konstantynopol w 1453 r., i Sułtanem Alparslanem, który zwyciężył w 1071 r. w bitwie o Manzikert, co otworzyło Azję Mniejszą dla tureckiego osadnictwa[3].
Minister Diyanet, Ali Erbaş, trzyma szablę w osmańskiej tradycji podczas wygłaszania kazania w Hagia Sophia.
W sprawie miecza powiedział później dziennikarzom: “To jest tradycja w meczetach która jest symbolem podboju. Przez 481 lat bez przerwy [imamowie] wchodzili [na minbar] z mieczem. Inszallah, będziemy teraz kontynuować tę tradycję”[4]. Okres od osmańskiego zdobycia Konstantynopola w 1453 r. do zamiany Hagia Sophia z meczetu na muzeum w 1934 r. trwał 481 lat.
Ukryte w kazaniu potępienie Mustafy Kemala Atatürka, świeckiego założyciela Republiki Turcji, wywołało silne reakcje ze strony sekularystów w kraju. Meral Akşener, przywódca mniejszej partii opozycyjnej, partii İYİ, powiedział: “W historii nigdy nie było nikogo, kto był wrogiem Atatürka i przyjacielem Turków. Hańba ci”[5]. Aytun Çıray, który jest wiceprzewodniczącym partii İYİ, wniósł skargę kryminalną przeciwko Erbaşowi[6]. Izba Adwokacka Turcji wezwała do rezygnacji Erbaşa, mówiąc: “Historia nie przebaczy tym, którzy atakują Atatürka i republikę z miejsc, na których siedzą dzięki republice”[7]. Przywódca opozycyjnej grupy parlamentarnej, Özgür Özel, powiedział: „Ali Erbaş, przysięgam, że zapłacisz cenę za siedzenie na tym krześle i czytanie potępienia Atatürka”[8]. Stowarzyszenie Myśli Atatürka oświadczyło, że pozywa Erbaşa[9].
Poniżej podajemy fragmenty tego kazania:
„Pozdrowienia dla Sułtana Alparslana… Pozdrowienia dla Mehmeda Zdobywcy”
Minister Diyanet, Ali Erbaş, powiedział w kazaniu: “Dzisiaj jest raz jeszcze dzień, kiedy dźwięki ‘Allah jest Większy’, ‘Nie ma Boga nad Allaha’ i błogosławieństwa proroka rozbrzmiewają echem w kopułach Hagia Sophia, a wezwania do modłów podnoszą się z minaretów”.
Cytując hadis o Konstantynopolu, obecnie Stambule, powiedział: “Błogosławieństwo i pokój niech będą z Mahometem za powiedzenie: ‘Konstantynopol zdecydowanie będzie zdobyty. Jak wielki jest dowódca, który go zdobędzie i jak wspaniały jest to żołnierz!’, dał dobrą nowinę o podboju”. Modlił się także o błogosławieństwo dla Abu Ajjuba Al-Ansariego, towarzysza Mahometa, który zginął podczas pierwszego arabskiego oblężenia Konstantynopola, trwającego od 674 do 678 roku.
Zaznaczając tę okazje przez wychwalanie tureckich zdobywców Erbaş powiedział: „Pozdrowienia dla Sułtana Alparslana, który z wiarą, że podbój nie jest molestowaniem, ale przywróceniem, nie destrukcją, ale rekonstrukcją, otworzył drzwi Anatolii dla naszego narodu i dla męczenników i weteranów, którzy uczynili tę ziemię naszą ojczyzną i dla tych wszystkich, którzy masują nasz kraj wiarą. Pozdrowienia dla Akszamsaddina, lekarza o wiedzy i mądrości, który wyhaftował miłość podboju w sercu Sułtana Mehmeda i który w piątek 1 czerwca 1453 r. prowadził pierwszą piątkową modlitwę w Hagia Sophia”. Akszamsaddin, poza tym, że był osmańskim uczonym religijnym, był nauczycielem i doradcą Sułtana Mehmed II, który dowodził osmańską armią przy podboju Konstantynopola w 1453 r.
Erbaş kontynuował: „Pozdrowienia dla Mehmeda Zdobywcy, którego miejscem pobytu jest raj, tego młodego i wytrawnego sułtana, którego serce związane było z wersetem ‘jeśli podjąłeś decyzję, ufaj Allahowi; zaprawdę, On kocha tych, którzy Mu ufają’, za jego błyskotliwość w historii, literaturze, nauce i sztuce, który dał najbardziej nowoczesną technologię epoki, który spowodował, że okręty przeszły po lądzie, który z Allaha błogosławieństwem i łaską zdobył Istambuł, a potem nie pozwolił, by jakakolwiek szkoda stała się choćby jednemu kamieniowi tego wielkiego miasta”.
Prezydent Erdoğan recytuje wersety Koranu.
„Ten, który popełnia wykroczenie przeciwko temu, będzie potępiony”
Erbaş pozdrowił XVI-wiecznego osmańskiego architekta, Mimara Sinana, mówiąc: „Pozdrowienia dla Mimara Sinana, mistrza architektów, wielkiego artysty, który ozdobił Hagia Sophia minaretami i który zbudował fortyfikacje, pozwalając jej stać przez stulecia”.
W wypowiedzi, która wywołała silny sprzeciw wśród świeckich ludzi w Turcji, Erbaş powiedział: „Sułtan Mehmed Zdobywca uczynił tę wspaniałą świątynię vakıf [tj. dziedzictwem], które było jego oczkiem w głowie, pod warunkiem, że będzie to meczet do Dnia Sądu Ostatecznego, i zawierzył je wiernym. W naszej religii własność, która jest vakıf, jest nietykalna i sparzy każdego, kto jej tknie. Wymóg tego, który uczynił z tego dziedzictwo, jest nieodwołalny i każdy, kto popełnia wykroczenie przeciwko temu, będzie potępiony. Z tego powodu od owego dnia do dnia dzisiejszego Hagia Sophia jest świętym miejscem nie tylko dla naszego kraju, ale równocześnie dla ummah Mahometa”. W 1934 r. rząd Mustafy Kemala Atatürka uchwalił prawo zamieniające Hagia Sophia z meczetu w muzeum.
Erbaş powiedział: „Drzwi naszego meczetu Hagia Sophia będą tak samo jak Süleymaniye, Selimiye, Sultanahmet i inne meczety, otwarte dla wszystkich niewolników Allaha bez dyskryminacji”.
[1] Resmigazete.gov.tr/eskiler/2020/07/20200710M1-1.pdf, July 10, 2020.
[2] Youtube.com/watch?v=3_7TlDgvn8Q, July 24, 2020.
[3] Diyanet.gov.tr/tr-TR/Kurumsal/Detay/29715/diyanet-isleri-baskani-erbas-yeniden-ibadete-acilan-ayasofya-i-kebir-cami-i-serifinde-ilk-hutbeyi-irad-etti, July 24, 2020.
[4] Hurriyet.com.tr/gundem/son-dakika-haberleri-ayasofyada-tarihi-gun-diyanet-isleri-baskanindan-kilic-gelenegiyle-cuma-
hutbesi-41571990, July 24, 2020.
[5] Sozcu.com.tr/2020/gundem/iyi-parti-genel-baskani-meral-aksener-grup-toplantisinda-41-5956448, July 28, 2020.
[6] Sozcu.com.tr/2020/gundem/iyi-partili-ciray-diyanet-isleri-baskani-erbas-hakkinda-suc-bulundu-5954980, July 27, 2020.
[7] Sozcu.com.tr/2020/gundem/turkiye-barolar-birligi-diyanet-isleri-baskani-erbasi-istifaya-davet-etti-5953876, July 26, 2020.
[8] Sozcu.com.tr/2020/gundem/ali-erbasin-sozlerine-siyasilerden-tepkiler-gelmeye-devam-ediyor-5952081, July 25, 2020.
[9] Yenicaggazetesi.com.tr/ataturkcu-dusunce-dernegi-acikladi-ali-erbasa-dava-aciyorlar-291459h.htm, July 25, 2020.
