Spostrzeżenia po ujawnieniu militarnego programu nuklearnego Iranu – Część II: zamknięcie przez MAEA akt dotyczących możliwego rozwijania broni nuklearnej (PMD) przez Iran było zmową administracji Obamy, Europejczyków i MAEA

Wprowadzenie

Wspólny Wszechstronny Plan Działania (JCPOA), znany także jako porozumienie nuklearne z Iranem nie mogło zostać osiągnięte zanim Iran został oczyszczony z podejrzeń, że pracował nad rozwojem broni nuklearnej. Powodem było to, że wcześniej, w 2011 r. Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej (MAEA) opublikowała jednoznacznie obciążający raport, w którym stwierdzano, że nuklearna działalność Iranu miała na celu wyprodukowanie broni jądrowej[1].

Jak było możliwe, by dyrektor generalny MAEA, Yukiya Amano, oczyścił Iran z tych podejrzeń, pozwalając w ten sposób na osiągnięcie  JCPOA[2]?

Etapy oczyszczania Iranu z podejrzeń, że rozwija bron nuklearną

Etapy proceduralne

W 2013 r., po kilku rundach tajnych negocjacji między USA a Iranem, agencje wywiadowcze USA opublikowały wspólną ocenę, która zaprzeczała zarówno wszystkim poprzednim ocenom i raportowi MAEA z 2011 r. i stwierdzała, że obecnie Iran nie zajmuje się militarnym rozwojem nuklearnym. Ta ocena jednak nie zajmowała się wcześniejszymi staraniami Iranu, by rozwinąć broń nuklearną.

Rano 14 lipca 2015 r., zaledwie na kilka godzin przed ogłoszeniem JCPOA, dyrektor generalny MAEA, Yukiya Amano oświadczył, że osiągnął tajne porozumienie z Iranem o mapie drogowej, które pozwoli na zamknięcie akt PDM Iranu[3].

Etapy rzeczowe

Skandaliczna inspekcja terenu militarnego Parchin

Dyrektor generalny MAEA, Amano, zgodził się na skandaliczny proces inspekcji instalacji militarnej Parchin, w którym podporządkował się następującym żądaniom Iranu:

• Żaden inspektor MAEA nie wszedł na ten teren. Sam Amano przybył do Parchin na symboliczną wizytę na kilka minut, ale nie w celu inspekcji. Nie wolno mu nawet było mieć telefonu komórkowego.
• Iran odmówił pozwolenia MAEA na zadawanie pytań irańskim naukowcom nuklearnym.
• Próbki gleby z tego terenu zostały pobrane i przekazane przez samych Irańczyków, bez żadnej możliwości stwierdzenia, skąd pochodziły.
• Amano zaakceptował również żądanie Iranu, by tytuł jego raportu nie brzmiał Możliwy militarny wymiar (PDM) programu nuklearnego Iranu, ale by był to: Ostateczna ocena byłych i obecnych pozostałych kwestii dotyczących programu nuklearnego Iranu[4].

Powyższe potwierdził przedstawiciel Iranu w MAEA, Reza Nadżafi, w wywiadzie z 21 września 2015 r. dla irańskiej agencji informacyjnej ISNA: „Zaprzeczam informacjom Reutersa, że próbki z Parchin zostały pobrane w obecności inspektorów z MAEA. Sami wzięliśmy próbki. To jest dla nas czerwona linia i żaden inspektor nie jest autoryzowany do wejścia na teren militarny i prowadzenia inspekcji. Wizyta Amano i jego zastępcy była ściśle ogólną wizytą protokolarną; nie mieli żadnego wyposażenia, nawet telefonu komórkowego; ich wizyta trwała nie dłużej jak kilka minut [i była] jedynie w celu pokazania im, że nie ma tam niczego podejrzanego i że twierdzenia o [Parchin] były całkowicie błędne”[5].

26 listopada 2015 r. w wywiadzie dla Reutersa dyrektor generalny MAEA Amano powiedział w sprawie wniosków raportu, który miał właśnie przedłożyć, że „raport nie będzie czarny i biały” i że kwestia PMD „jest kwestią, na którą nie można odpowiedzieć ‘tak’ lub ‘nie’”[6].  Warto zauważyć, że raport MAEA z końcową oceną potwierdził, że podejrzana działalność nuklearna miała miejsce w Iranie, ale powstrzymał się od powiedzenia, że odpowiedzialny za to był reżim irański – jak gdyby było to prowadzone przez jakiś organ całkowicie niezależny od reżimu irańskiego, co jest absurdalne.

Wcześniejsze porozumienie USA-Iran-MAEA Agreement o zamknięciu akt PMD

Sekretarz Stanu USA John Kerry

Sekretarz stanu John Kerry potwierdził 16 czerwca 2015 r. oświadczenie, że USA znały militarne wymiary programu nuklearnego Iranu i wyjaśnił, że USA nie są zainteresowane w skupianiu się na byłych naruszeniach militarnych Iranu, ale patrzą w przyszłość. Powiedział:  „Możliwy wymiar militarny, szczerze mówiąc, zostaje nieco wypaczony w niektórych dyskusjach w tym, że nie jesteśmy zafiksowani na tym, by Iran konkretnie wyjaśnił, co robili w tym czy innym punkcie czasowym… Wiemy, co robili… Nie mamy wątpliwości. Mamy absolutną wiedzę jeśli chodzi o pewne aktywności militarne, w jakie byli zaangażowani…  Nam chodzi o pójście naprzód. Dla nas zasadnicza jest wiedza, że idąc naprzód te aktywności zostały zatrzymane i że możemy wyjaśnić to w uprawniony sposób… To wyraźnie jest jeden z naszych wymogów, w naszej ocenie, na to, co musi zostać osiągnięte w celu posiadania legalnego porozumienia. A żeby mieć porozumienie dla rozpoczęcia jakichkolwiek materialnych, znaczących ulg w sankcjach, będziemy musieli mieć te odpowiedzi”[7].

Wysocy ranga przedstawiciele irańscy, związani z negocjacjami, potwierdzili wcześniejsze polityczne porozumienie między stronami, jak następuje:

Irański wiceprezydent i członek zespołu negocjacyjnego, Ali Akbar Salehi

W wywiadzie z 21 lipca 2015 r. dla irańskiego kanału telewizyjnego IRIB, irański wiceprezydent i członek zespołu negocjacyjnego, Ali Akbar Salehi, ujawnił, że Iran osiągnął porozumienie z MAEA w sprawie PMD Iranu. Teraz, kiedy problem został rozwiązany na szczeblu politycznym, powiedział, i ponieważ istnieje polityczne poparcie (dla zamknięcia akt PMD Iranu), MAEA nie może dłużej działać niezależnie, w odróżnieniu od tego, kiedy nie było takiego politycznego poparcia (to jest, kiedy opublikowała raport obciążający Iran).  Dlatego dochodzenie MAEA w sprawie PMD będzie niezmiernie pozytywne dla Iranu. Salehi dodał, że MAEA musi być „rozsądna”, bo inaczej „oni będą przegranymi”.

Poniżej podajemy najważniejsze punkty wywiadu Salehiego:

Salehi i Amano pokazuja „mapę drogową” między MAEA a Iranem w Wiedniu, 14 lipca 2015 r. (Zdjęcie:MAEA)  

„Salehi: Do 15 grudnia, pod koniec roku, kwestia [PMD] powinna być rozstrzygnięta. MAEA przedstawi raport zarządowi. Tylko przedstawi go. JCPOA będzie kontynuowane niezależnie od wyników tego raportu. Osiągnęliśmy porozumienie z MAEA. Z wolą Boga, będą bardzo pozytywne rezultaty.

Nie akceptujemy kwestii [PMD], podejrzenia [wobec] minionej [militarnej] aktywności [nuklearnej] Iranu. Rozwiązujemy to w ramach polityczno-technicznych, aby nie dać im żadnego pretekstu…

Jeśli MAEA nie dawała się przekonać normalną drogą, nigdy nie będzie przekonana, niezależnie od tego, co zrobiliśmy. Przedstawili 18 pytań, odpowiedzieliśmy na nie [ale nie mogliśmy ich przekonać] i nic więcej nie można zrobić.

Teraz, kiedy techniczne kwestie są rozwiązane na poziomie politycznym, tempo wzrosło. Techniczne kwestie są teraz rozwiązane w ramach politycznych. Ustanowili ramy czasowe i, z wolą Boga, ta sprawa musi być rozwiązana do 15 grudnia.

Prowadzący wywiad: Ale biorąc pod uwagę złe notowania MAEA w sprawie…

Salehi: Krótko mówiąc, oni będą przegranymi. Jak powiedziałem, sprawa otrzymała poparcie polityczne. Praca [MAEA] musi być rozsądna. Nie mogą zrobić niczego nierozsądnego. Kiedy nie ma poparcia politycznego, robią, co chcą, ale teraz jest poparcie polityczne i sprawa powinna zostać rozwiązana, i z wolą Boga będzie”[8].

Irański wiceminister spraw zagranicznych i członek zespołu negocjacyjnego, Abbas Araghchi

W wywiadzie z 25 listopada 2015 r. dla telewizji irańskiej z irańskim wiceministrem spraw zagranicznych, Abbasem Araghchim, ujawniono, że Araghchi prowadził rozmowy z dyrektorem generalnym MAEA, Amano, o „zamknięciu dossier Możliwego Wymiaru Militarnego (PMD)” i że Amano poinformował go o „niektórych punktach, jakie przedstawi” w nadchodzącym raporcie MAEA w tej sprawie. Araghchi powiedział także, że rozmawiał w Wiedniu z Amerykanami i Europejczykami i zrozumiał, że „oni także zmierzali ku zamknięciu dossier PMD”.

W wywiadzie Araghchi powiedział: „W ciągu następnych kilku dni nasi eksperci będą kontaktowali się z ekspertami MAEA i, jeśli to konieczne, podniosą dodatkowe punkty. Mogę także znowu spotkać się z Amano… Oni [nasi eksperci] powiedzieli nam, że było kilka słabych punktów w raporcie MAEA i że skomentowali je. Jestem optymistyczny [i sądzę], że zostaną poprawione…”

Dodał: „Nie sądzę, by był jakiś zakulisowy plan pozostawienia otwartego dossier PMD. Nie otrzymaliśmy żadnych znaków, że jest plan [tego rodzaju] za kulisami. W każdym razie dostarczyłem Amerykanom i Europejczykom niezbędnych komentarzy”.

Araghchi powiedział następnie: „Oczekujemy, że ten raport zostanie opublikowany i przedstawiony Zarządowi [MAEA] 1 grudnia 2015 r. Specjalne spotkanie Zarządu zostało wyznaczone na 15 grudnia 2015 r., na którym podejmie się rezolucję w sprawie raportu MAEA. W tym czasie [do 15 grudnia] grupa P5+1 przedstawi [propozycję] rezolucji [Zarządowi MAEA] z celem zamknięcia dossier PMD i [ta propozycja rezolucji] zostanie poddana pod głosowanie na spotkaniu 15 grudnia 2015 r. A także, 7 grudnia 2015 r. odbędzie się spotkanie Wspólnej Komisji JCPOA w Wiedniu, na którym będą [przedstawiciele] Iranu i P5+1, gdzie będziemy omawiać [propozycję] rezolucji P5+1 o zamknięciu PMD. Podjęliśmy wszystkie konieczne kroki, więc 15 grudnia 2015 r. [Zarząd MAEA] zdecyduje o zamknięciu dossier PMD i ta sprawa zostanie złożona na spoczynek”.

Według Araghchiego, „jeśli Zarząd [MAEA] nie zamknie dossier PMD, proces wdrażania w życie JCPOA ustanie. Tak więc, P5+1 muszą zdecydować między PMD a JCPOA… W przeszłości P5+1 wybierali JCPOA. List [najwyższego] Przywódcy [Chameneiego] o wdrażaniu przez Iran kroków nuklearnych także podkreśla, że muszą wybrać między JCPOA a PMD”.

Według irańskiej agencji informacyjnej Press TV, Araghchi powiedział w tym wywiadzie: „Jeśli Yukiya Amano lub Zarząd [MAEA] przedstawią raport w taki sposób, że nie spełni przewidzianych zobowiązań, Islamska Republika Iranu zatrzyma także [wdrażanie] JCPOA”. W tej wypowiedzi Araghchi sugeruje, że Iranowi złożono zobowiązanie, że dossier PMD zostanie zamknięty[9].

Członek zespołu negocjacyjnego, Hamid Baidinedżad

Z wypowiedzi 1 czerwca 2015 r. na koncie Instagram członka zespołu negocjacyjnego, Hamida Baidinedżada, które cytowała irańska agencja informacyjna Fars, wynikało, że Europejczycy i MAEA żądali rzeczywistego dochodzenia  sprawie akt PMD, włącznie z wizytacją dwóch instalacji militarnych i przesłuchaniem naukowców nuklearnych, jako warunek wstępny osiągnięcia JCPOA. Irański najwyższy przywódca Ali Chamenei stanowczo sprzeciwiał się tym żądaniom i USA skapitulowały, zgadzając się zrezygnować z prawdziwego dochodzenia w sprawie informacji MAEA, które nasuwały podejrzenia, że Iran prowadził militarny program nuklearny, a także zgadzając się na zaakceptowanie symbolicznej inspekcji. USA zażądały, by Iran dokonał kilku kroków, takich jak zgoda na czysto symboliczną wizytę w Parchin dyrektora generalnego MAEA Amano, z pominięciem przesłuchania irańskich naukowców nuklearnych. W ten sposób utorowano drogę do rozwiązania problemu PMD[10].

Wnioski i konsekwencje

Chociaż USA, Europejczycy i MAEA miały jednoznaczne informacje, że Iran prowadził działalność rozwijania broni nuklearnej, zmówili się, by oczyścić Iran z tych podejrzeń i raport opublikowany przez dyrektora generalnego MAEA Amano służył temu celowi.

Ujawnienie przez Izrael militarnego programu nuklearnego Iranu uzasadnia zawieszenie porozumienia JCPOA w oczekiwaniu na wszechstronne dochodzenie, bezwarunkowe i bez restrykcji narzuconych przez Iran, militarnej działalności nuklearnej Iranu w każdym miejscu, o którym odkryto informację o takiej działalności. Jeśli Iran nie pozwala na taką inspekcję, uzasadnia to powrót do sankcji na Iran obowiązujących przed JCPOA.

Jest także niezbędne zbadanie zachowania MAEA, która ma obowiązek działania jako niezależny, profesjonalny organ, niepoddany naciskom politycznym, ale która napisała raport w konsultacji ze stroną, wobec której prowadziła dochodzenie – z Iranem. Zachowanie dyrektora generalnego MAEA Amano musi zostać zbadane, ponieważ zgodził się na skandaliczną, nieprofesjonalną i zawodną procedurę inspekcji w instalacji militarnej Parchin; trzeba także zbadać twierdzenie MAEA, że było niemożliwe ustalenie z pewnością, że podejrzana działalność była prowadzona przez reżim irański.

Podczas gdy Zachód mówi teraz, że wiedział o wcześniejszej działalności irańskiej w celu rozwinięcia broni nuklearnej, dotarcie do JCPOA nie było oparte na tej wiedzy, ale na zaprzeczeniu przez Iran, że był jakikolwiek militarny wymiar jego programu nuklearnego i na raporcie MAEA, który oczyścił go z oskarżenia, że taki program istniał.

*Y. Carmon jest prezesem MEMRI; A. Savyon jest dyrektorką Iran Media Project.

[1] Iaea.org/sites/default/files/gov2011-65.pdf, December 8, 2011.

[2] Over the years, the IAEA had maintained an investigation file on the Possible Military Dimensions (PMD) of its nuclear program.

[3] Iaea.org/newscenter/statements/iaea-director-generals-statement-and-road-map-for-the-clarification-of-past-present-outstanding-issues-regarding-irans-nuclear-programme, July 14, 2015.

[4] Iaea.org/sites/default/files/gov-2015-68.pdf, December 2, 2015.

[5] See MEMRI Inquiry & Analysis No. 1348,  The JCPOA’s Critical Flaw Is Its Lack Of Real Inspection By The IAEA; Those Focusing On Iran’s Ballistic Missiles And The JCPOA’s Sunset Clause Are Evading The Urgent Issue – The Need For Real Inspection Now,  October 3, 2017.

[6] See MEMRI Special Dispatch No. 6229,  Statements By Iranian Deputy Foreign Minister Abbas Araghchi Indicate: IAEA’s PMD Report Is Being Written In Negotiation With Iran, Not Independently, November 26, 2015.

[7] See MEMRI Inquiry & Analysis No. 1171,  U.S. Secretary Of State Kerry: 'We Have Absolute Knowledge’ About 'Certain Military Activities’ The Iranians 'Were Engaged In’; Iran Rejects Outright U.S. Terms For Future Inspection – For Example, Inspection Of Military Site, June 23 2015.

[8] See MEMRI Special Dispatch No. 6113, Atomic Energy Organization Of Iran Chief Ali Akbar Salehi: We Have Reached An Understanding With The IAEA On The PMD, Now Political Backing Exists And The Results Will Be Very Positive, July 22, 2015; MEMRI Clip No. 5104, Iranian Negotiator Salehi: We Have Reached Understandings with the IAEA about the PMD; Technical Issues Are Now Being Resolved on a Political Level, July 21, 2015.

[9] See MEMRI Special Dispatch No. 6229, Statements By Iranian Deputy Foreign Minister Abbas Araghchi Indicate: IAEA’s PMD Report Is Being Written In Negotiation With Iran, Not Independently,  November 26, 2015.

[10] See MEMRI Inquiry & Analysis No. 1167, Nuclear Negotiations At An Impasse: Leader Khamenei Rejects Agreement Reached On Token Inspection Of Military Sites And Questioning Of Scientists; U.S. Willing To Close IAEA Dossier On Iranian PMD, To Settle For Inspecting Declared Nuclear Sites Only, And To Rely On Intelligence; EU Objects, June 11, 2015. The EU announced its objections to a comprehensive agreement with Iran in the absence of satisfactory answers from it regarding the IAEA dossier on its PMD. It said that the IAEA investigation of the PMD „will be essential” to a nuclear deal. AP, June 8, 2015.