8 czerwca 2013 r. Iran otworzył główny zbiornik rozszczepiania jądra atomu w reaktorze jądrowym ciężkowodnym w Arak. Dyrektor Organizacji Energii Atomowej w Iranie (AEOI) Fereydoon Abbasi powiedział przy tej okazji, że Teheran uczynił “ważny krok w rozwoju tego projektu” [1] .
W najnowszym raporcie, opublikowanym 30 maja 2013 r. Międzynarodowa Agencja Energii Atomiwej (IAEA) stwierdziła, że Iran uczynił postępy w budowie i eksploatacji reaktora ciężkowodnego w Araku, mimo żądań Rady Bezpieczeństwa ONZ, by zawiesił tę działalność. Raport stwierdza także, że Iran poinformował IAEA, iż ma zamiar uruchomić ten reaktor przed końcem 2014 r. do produkcji radioaktywnych izotopów dla celów medycznych.
W tym miesiącu Zarząd IAEA skrytykował Iran za budowania reaktora Arak niezgodnie z zaaprobowanym przez IAEA modelem; ponadto zauważył, że od 2006 r. Iran nie dostarcza agencji wszystkich informacji dotyczących tego reaktora, jak tego wymagają przepisy IAEA [2] . Równocześnie Iran nie dopuszcza IAEA do inspekcji reaktora ciężkowodnego, twierdząc, że ciężka woda nie jest materiałem nuklearnym, który wymaga nadzoru – mimo że ten rodzaj reaktora może produkować materiał rozszczepialny do broni opartej na plutonie.
Ocena
Zainstalowanie zbiornika rozszczepiania jądra atomowego w reaktorze ciężkowodnym w Arak, ma szereg konsekwencji:
- Zmusi społeczność międzynarodową do uznania Iranu za mocarstwo nuklearne, zaś Iran będzie nadal trzymał się twierdzenia, że ciężka woda nie jest materiałem nuklearnym, który wymaga nadzoru i dlatego IAEA nie dostanie pozwolenia na inspekcję tej instalacji.
- Tym posunięciem Teheran postanowił przeciąć impas w rozmowach nuklearnych przez przesunięcie prac na pluton i usunięcie z pola widzenia kwestii wzbogacania uranu.
- Przyspieszając produkcję plutonu przez uruchomienie reaktora ciężkowodnego w Arak, Iran zamierza wyeliminować możliwość ataku militarnego na swoje instalacje nuklearne – bowiem zaatakowanie reaktora plutonowego, który został uruchomiony i działa, będzie miało, między innymi, bardzo poważne konsekwencje dla środowiska.
Do czego jest reaktor ciężkowodny w Arak?
Choć Teheran deklaruje, że reaktor ciężkowodny w Arak będzie używany do produkcji izotopów dla celów medycznych i że zastąpi przestarzały reaktor badawczy w Teheranie, reaktor w Teheranie nadal działa i nie został zamknięty. Ponadto Iran zgromadził wystarczające ilości uranu wzbogaconego do 20%, by reaktor w Teheranie mógł działać jeszcze przez lata.
Po co zatem Iranowi instalacje z dwoma różnymi sposobami produkowania tych samych izotopów – wzbogacania uranu w Teheranie i plutonu w Araku – szczególnie, skoro reaktor w Arak oferuje najłatwiejszą i najczęstszą drogę produkcji plutonu na broń nuklearną?
10 czerwca 2013 r. irańska witryna internetowa Irannuc.ir, związana z Najwyższą Radą Bezpieczeństwa Narodowego Iranu, która prowadzi rozmowy ze społecznością międzynarodową, opublikowała artykuł ujawniający zamiar Teheranu skupienia się w rozmowach nuklearnych na plutonie w odróżnieniu od wzbogacania uranu, które dzieje się w instalacjach Fordo i Natanz.
Artykuł wspomniał także fakt, że reaktor ciężkowodny może być najłatwiejszą drogą do produkcji plutonu dla celów militarnych.
Poniżej podajemy fragmenty tego artykułu:
Reaktor Arak „zdominuje rozmowy”
„Zainstalowanie głównego zbiornika w reaktorze Arak na kilka dni przed wyborami prezydenckimi wskazuje, że Iran postanowił ustalić nową atmosferę, nowe warunki i nowy porządek dnia przed następną rundą rozmów z P5+1. Dyplomaci w Teheranie mówią, że podczas gdy kwestia wzbogacania uranu do poziomu 20% w Fordo była jak dotąd punktem centralnym rozmów, jest bardzo prawdopodobne, że podczas 2013 r., a szczególnie na początku 2014 r. ta kwestia zostanie zepchnięta na bok i kwestia samego Arak zdominuje rozmowy.
Zachód zawsze przedstawiał program nuklearny Iranu jako program z potencjałem militarnym. Według tego poglądu instalacja w Arak, a szczególnie reaktor ciężkowodny, jest ważniejsza niż [instalacje w] Fordo i Natanz, ponieważ może być najłatwiejszą i najbardziej konwencjonalną metodą produkowania plutonu, co jest obecnie klasyczną metodą stosowaną na całym świecie do produkcji broni nuklearnej.
Iran oznajmił, że 40-megawatowy reaktor ciężkowodny w Arak zastąpi stopniowo reaktor badawczy w Teheranie, który już produkuje izotopy potrzebne [do walki] z setkami tysięcy typów nowotworów. Biorąc jednak pod uwagę trwałość użytkową tego reaktora [w Teheranie}, trzeba go będzie wkrótce zamknąć i zastąpić innym reaktorem.
Chociaż nie ma dla tych izotopów innego zastosowania jak medyczne, Iran nie importował izotopów przez ponad 20 lat z powodu sankcji. Mimo tego Zachód nie patrzy na tę kwestię w ten sposób.
Im bliżej zakończenia [budowy] reaktora w Arak, tym więcej ściągnie on uwagi Zachodu; im więcej ściąga uwagi, tym bardziej kwestia Fordo i wzbogacania [uranu] do 20% zostanie zepchnięta na bok.
Niektórzy dyplomaci oceniają, że następna runda rozmów [nuklearnych] w Iranem nie odbędzie się przed jesienią 2013 r., a do tego czasu projekt reaktora w Araku znacznie posunie się do przodu. Tak więc zakłada się, że następny razem P5+1 zasiądą do stołu negocjacyjnego z Iranem, ich priorytety zmienią się i skupią się na [potrzebie] osiągnięcia porozumienia z Iranem w sprawie projektu reaktora w Arak, zamiast dyskutować Fordo i wzbogacanie [uranu] do 20%.
Dyplomaci oceniają, że kwestia Arak zostanie wkrótce dodana do oficjalnej propozycji P5+1 dla Iranu i że każda nowa propozycja – która według zachodnich dyplomatów będzie przedstawiona Iranowi bezpośrednio po wyborach [prezydenckich] – by była realistyczna, będzie musiała obejmować kwestię Arak.
Dyplomata w Teheranie powiedział [irannuc.ir]: “Iran przyspieszy projekt Arak i dzięki temu zmieni kurs rozmów [z P5+1]” [3] .
*A. Savyon jest dyrektorką MEMRI Iranian Media Project; Y. Mansharof jest pracownikiem badawczym w MEMRI.
———————————————————
[1] Fars (Iran), June 9, 2013.
[2] Press TV (Iran), June 6, 2013. [3] Irannuc.ir, June 10, 2013.
