Autor: Alberto M. Fernandez
19 czerwca 2017 r., Wilaya (Prowincja) Rakki Państwa Islamskiego, jednego z dwóch głównych miast “kalifatu” ISIS, opublikowała 36-minutowy film w języku arabskim, “Oczyszczenie dusz”. Film zawiera wiele elementów, jakie wielokrotnie widzieliśmy w propagandzie ISIS: obrazy wojny, zwłoki wrogów i wezwania do ataków na Zachód „w krajach niewiary”.
Ale kiedy przewodzone przez Kurdów Syryjskie Siły Demokratyczne (SDF) nieubłaganie zbliżają się do Rakki, film ma niezwykle elegijny ton, niespotykany w propagandzie ISIS. To jest wideo z Ramadanu, a więc skupienie na wieczności i boskości nie jest nie na miejscu, ale w filmach ISIS rzadko widać tyle łkania i emocji, to jest, łkania i emocji ze strony bojówkarzy ISIS, nie zaś ich ich ofiar.
Mija niemal sześć minut filmu na skupieniu najpierw na śmierci i stracie, a potem na słodyczy i przemijającej naturze życia: grób wypełniany jest ziemią; młody człowiek wpatruje się w niebo wśród ruin Rakki; stary człowiek wyciąga zdezelowany rower z ruin domu; ktoś liczy złote monety, które znikają w wieczności; kowal pracuje ciężko na swoim zadaniem; inny człowiek toruje ścieżkę w opadłych, zwiędłych liściach; ojciec wpatruje się w swoje nowonarodzone dziecko; widzimy zdjęcia niewinnych dzieci, uśmiechy i kwiaty, złoto i drzewa. Widzimy normalne ulice i te same ulice zamienione w ruiny.
Jest to Rakka i w pewien sposób jest to opowieść o trwającej kampanii powietrznej Koalicji przeciwko ISIS. Ale komentarz jest o czymś znacznie większym. Narrator mówi, że ci, którzy wybrali drogę Dżihadu i Drogę Boga, dokonali lepszego wyboru niż rzeczy z tego świata, z al-Dunya. Następnie słyszymy głos nieżyjącego Abu Musab Al-Zarkawiego, kiedy widzimy bojówkarza ISIS na piaszczystej wydmie, postrzelonego i powoli padającego bez życia. Al-Zarkawi mówi, że w życiu dla muzułmanina w ostatecznym rachunku nie ma niczego poza dżihadem i czcią Pana. Zamiast na tym przemijającym świecie skupcie się na życiu wiecznym, na al-Akhira, nie na tym życiu.
Film przechodzi następnie do obowiązkowych scen walki, pomniejszych potyczek w gajach oliwnych i przy nie do końca spalonych domach na przedmieściach Rakki, przedstawianych jakby była to inwazja Normandii. Przesłanie tutaj jest nie tylko o Rakce, ale znacznie szersze, że cierpliwość i niezłomność doprowadzą wcześniej lub później do ostatecznego zwycięstwa.
Scena zmienia się znowu z pola bitwy do świadectw poszczególnych bojówkarzy i zamachowców-samobójców ISIS. Kilku z nich to młodzi chłopcy i starzy mężczyźni. Jest jasne, jak już było od pewnego czasu z innych filmów ISIS, że organizacja stara się zmaksymalizować swoją liczebność przez rekrutację bardzo młodych, starych, a nawet inwalidów lub rannych wojennych w próbie oddalenia porażki i skompensowania strat bitewnych. Ton jest intymny, osobisty i emocjonalny, kiedy te osoby opowiadają, często z łzami w oczach, o swojej walce o słuszne postępowanie w wypełnieniu nakazów wiary i przezwyciężaniu dystrakcji i oporu codziennego życia. Każdy, kto widzi te świadectwa, miałby wielkie kłopoty z powiedzeniem, że są to nieudacznicy lub nihiliści, albo że dla wielu bojówkarzy ISIS motywacja nie jest duchowa, emocjonalna i głęboko wyznawana. Oczywiście, jest to film propagandowy, który przedstawia skrzywiony i sfabrykowany wizerunek rzeczywistości ISIS. Z pewnością jednak siła motywująca tutaj jest przedstawiona z miłością i starannie jako wiara i idealizm[i]. Jeden młody chłopiec opowiada, jak zarejestrował się do walki i został odesłany, by przyjść następnego dnia. Pozostał przekonany, że to właśnie chce zrobić i powiedział to matce, która była przepełniona radością.
Starszy mężczyzna relacjonuje, że większość jego chłopców jest mudżahedinami, a kilku jest męczennikami. Mówi, że chciałby mieć 20 synów, by dać wkład do walki, ale sam postanowił chwycić za broń. Inny starszy mężczyzna ze łzami w oczach mówi, żeby pamiętać, że jest się gościem i obcym na tej ziemi i że Allah, do którego tęsknimy, może zaakceptować nas jako męczenników. Uśmiechnięty młody mężczyzna pojawia się po nim, przypominając widzom, że bramy niebios są otwarte dla męczenników.
I tylko, żeby uczynić całkiem jasnym, jaki jest cel na tej ziemi wszystkich poświęceń i męczeństwa, jeszcze inny mówca wyjaśnia to dokładnie. Wszystkie te eksplozje i wszystkie te operacje samobójcze, te Zarkawijat, są po to, by całkowicie zlikwidować niewiarę (Kufr), żeby w końcu wyłącznie wiara w Allaha istniała na ziemi.
Jest tu widoczna siła i osłabienie. Można patrzeć na ten film i – słusznie – widzieć słabość organizacji, która wygrzebuje resztki, biorąc w swoje szeregi chłopców, starców, urzędników, lekarzy, dentystów i inwalidów jako mięso armatnie. Ale można także zobaczyć tkwiącą w tym siłę poruszenia umysłów, która zmobilizowała do działania tysiące ludzi poza granicami Państwa Islamskiego i która nadal inspiruje akty dewastacji, mimo że Państwo Islamskie chyli się ku upadkowi.
Ironią jest to, że trzy rzeczy dzieją się teraz równocześnie: (1) dla ISIS imperatyw zwiększenia działania na całym świecie, dokonania więcej i poważniejszych aktów dewastacji, jest sprawą najwyższej wagi; (2) zdolność ISIS do przeprowadzania skomplikowanych operacji jest coraz bardziej ograniczona przez jego fizyczny upadek z powodu kurczenia się obszaru bezpiecznego i zakłócenia ustalonych wzorów działania; (3) ramy ideologiczne ISIS, z jego całą siłą polityczno-religijną, pozostają mniej lub bardziej nienaruszone w ten sam sposób, w jaki nieżyjący Anwar Al-Awlaki i nieżyjący Al-Zarkawi nadal inspirują.
A chociaż wojny toczą się na polach bitew, toczą się one również w umysłach i w mediach. MEMRI udokumentował niedawno, jak to robi niemal codziennie, że ludzie otwarcie pokazują lojalność wobec Państwa Islamskiego w mediach społecznościowych[ii]. Niedawne deklaracje lojalności przyszły z El Salvadoru i Tokio, z więzienia w Nigerii i z wygodnych miejsc w Polsce i Australii. Niedawny film ISIS z Mosulu przedstawiał starszego wiekiem Egipcjanina, który poprzednio żył w Stanach Zjednoczonych, a który zgłosił się na misję samobójczą. Jego ostatnie słowa do niewiernych, zanim odjechał swoim SVBIED, żeby ich zabić, były parafrazą hadisu Mahometa, powtórzoną trzy razy dla podkreślenia; “Przychodzimy, żeby was zmasakrować”[iii].
Choć Państwo Islamskie chyli się ku upadkowi w mateczniku syryjsko-irackim, pozostawia za sobą olbrzymią kulturę materialną. 11 czerwca 2017 r. pro-ISIS Al-Yaqeen Media opublikowały infografikę dokumentującą 41 230 produktów medialnych ISIS z ostatnich trzech lat. Z nich 2 880 to filmy. Nie obejmuje to nawet nieoficjalnych materiałów produkowanych przez zwolenników ISIS ani indoktrynacji rywalizujących z nim grup dżihadystycznych. Odcisk ISIS, kiedy już zniknie z Rakki i Mosulu, pozostanie olbrzymi i będzie jeszcze przez lata kształtował i wpływał na ludzi.
Amerykański konserwatywny myśliciel katolicki, Russell Kirk, napisał kiedyś: „Wszystkie wielkie systemy etyczne lub polityczne zdobywają umysły ludzi dzięki ich apelowaniu do wyobraźni; kiedy zaś przestają poruszać struny zachwytu, tajemnicy i nadziei, tracą moc i ludzie szukają gdzie indziej zestawu zasad, którymi mogą się kierować. Żyjemy mitem. ‘Mit’ nie jest kłamstwem; przeciwnie, wielkie i starożytne mity są głęboko prawdziwe”[iv].
Oczywiście, ISIS nie jest “wielkim etycznym lub politycznym systemem”, ale z pewnością zawłaszcza taki system, islamską historię i praktykę, a następnie selektywnie wybiera różne element dla maksymalnego efektu, który dostarcza głębi i „apelu do wyobraźni”, czego nie mogą zaspokoić wyłącznie przemoc, powierzchowny blichtr i powierzchowne apele do działania przez płytką młodzież. Aż nazbyt łatwo jest patrzeć na salafizm-dżihadyzm i widzieć tylko masakry i nietolerancję. Jest tam jednak więcej.
Tak więc marka ISIS, w pewnym sensie, dokonywała podboju w miarę dojrzewania. Dzisiaj, nie jest to, na ile możemy powiedzieć, tylko najnowszy film lub czyn, który radykalizuje, ale znacznie szerszy wizerunek, który sam jest stworzony z sumy rzeczywistych akcji i wypowiedzi, i dziesiątków tysięcy filmów, zdjęć, artykułów i komentarzy (włącznie z tymi, które są przeciwko ISIS). Samo ISIS jest częścią dużo większej – i często zażarcie rywalizującej i sprzecznej – marki czynów i myśli islamistycznych i dżihadystycznych, która ma rzeczywistą siłę, ponieważ jest zakorzeniona w czymś świętym i ponieważ jest także związana z językiem i aurą rewolucji politycznej.
Wyobcowanie ze społeczeństwa, które najbardziej dramatycznie dzieje się w arabskim świecie muzułmanów sunnickich, co dało początek ISIS, dzieje się także – w mniejszym, ale realnym stopniu – w społeczeństwach nie-muzułmańskich na Zachodzie, a może też w innych miejscach, kiedy młodzi ludzie – także w zamożnych państwach demokratycznych – czują się wyobcowani od wszelkiego rodzaju procesów społecznych, od politycznego do duchowego i ekonomicznego, i są podatni na najróżniejsze uproszczone, potężne patologie polityczne.
W takiej interpretacji historii ISIS nie jest przeszłością, ale przyszłością. Organizacja, która potrafi połączyć frapującą narrację polityczno-religijną z prawdopodobnie brzmiącą rzeczywistością, może znaleźć płytkich, znudzonych, rozczarowanych młodych ludzi, którzy szukają czegoś nowego i podniecającego w postrzeganiu pewności połączonej z odkupicielską przemocą. W takim przedstawieniu momentu politycznego i duchowego, wyzwaniem nie jest tylko salaficko-dżihadystyczna interpretacja islamu, ale wszelkiego rodzaju dobrze sformułowany „nowy dogmat”, który może porwać młodzież do przemocy, a może to być skrajna lewica, skrajna prawica lub jakiś rodzaj religijnego lub etnicznego nacjonalizmu, albo nowe powtórzenie al-kaidyzmu, jakie widzieliśmy w przeszłości[v].
Jeden z przywódców ulotnego ruchu antykapitalistycznego, Occupy Wall Street, w USA mówił o przyszłości jako miejscu, w którym “autentyczność idzie ręka w rękę ze skrajnością”, i że w tej przyszłości, której narodziny dostrzega, “większość nie idzie za swoim środkiem, faluje ku inspirującym krańcom”[vi]. Choć ostatecznie OWS nie zdziałało wiele, dla wielu młodych ludzi ISIS i podobne grupy żyją i oddychają „na krańcach” i tam zdobywają siłę, w „skrajności” i sztywności znajdowanej na ostrzu noża.
W świecie, gdzie dobre towarzystwo i elita kulturalna coraz bardziej podkreślają hedonistyczny kult jednostki lub niejasne, dające dobre samopoczucie braterstwo hegemonistycznego globalizmu jako jedyne dwa dostępne, mdłe wybory, wielu będzie szukało czegoś innego, sprawy, która mówi o prawdziwym poświęceniu dla czegoś ważnego. Zazwyczaj nie będzie to prowadzić do terroryzmu ani nawet przemocy i szczera wiara w coś i walka o to jest istotnie szlachetną rzeczą.
Choć Państwo Islamskie jest straszliwe i zgubne, szerszy pęd ludzki do poświęcenia i wiary wyrażany w umieraniu, a także zabijaniu za coś ważnego i transcendentalnego, pozostaje i jest głęboko zakorzeniony w psychice człowieka i wdrukowany w naszą duszę. Sami się zaślepiamy, jeśli myślimy, że jest to wyzwanie, które można rozwiązać tylko na polach bitwy w Rakce lub na zebraniach w Davos, Silicon Valley lub też Turtle Bay.
*Alberto M. Fernandez jest wiceprezesem MEMRI.
[i] https://www.memri.org/reports/they-are-neither-losers-nihilists-worshipers-death-nor-sick-cowards%E2%80%93-rather-believers-and
[ii] https://www.memri.org/jttm
[iii] https://www.memri.org/jttm/egyptian-isis-fighter-featured-video-says-he-left-us-caliphate
[iv] http://www.theimaginativeconservative.org/2013/06/we-live-by-myth.html
[v] https://www.cfr.org/blog-post/rise-ethnonationalism-and-future-liberal-democracy
[vi] http://www.globatron.org/hashtag/author/micahwhite
If you wish to reply, please send your email to memri@memrieurope.org.
