Od początku października 2018 r. rząd tureckiego prezydenta Recepa Tayyip Erdoğana groził, że dokona inwazji na obszar północnej Syrii na wschód od Eufratu, żeby założyć tam „strefę bezpieczeństwa” wzdłuż granicy turecko-syryjskiej[1]. Na tym terenie lub w pobliżu są wojska amerykańskie. Po spotkaniu w celu przedyskutowania sprawy między amerykańskimi i tureckimi funkcjonariuszami w dniach 5-7 sierpnia 2019 r. założono 12 sierpnia Połączone Wspólne Centrum Operacyjne (CJOC) w Akçakale, małym mieście na granicy syryjsko-tureckiej w prowincji Şanlıurfa w Turcji, by koordynować wspólne działania militarne tych dwóch krajów w północnej Syrii[2]. Wspólne patrole powietrzne sił USA i Turcji rozpoczęły się pod koniec sierpnia, a wspólne patrole naziemne zaczęły się w początkach września.
Mimo tych wspólnych patroli tureckie wypowiedzi o zamierzonej inwazji północnowschodniej Syrii nasiliły się w ostatnich miesiącach i w przemówieniu z 5 września prezydent Erdoğan wyznaczył koniec września jako ostateczny termin operacji na dużą skalę, mówiąc: „Turcja nie może pozostać obserwatorem sytuacji na wschód od Eufratu… Jesteśmy zdecydowani rozpocząć tworzenie strefy bezpieczeństwa na wschód od Eufratu w sposób, w jaki chcemy, najpóźniej w ostatni tydzień września… Groźby sankcji wypowiedziane przeciwko naszemu krajowi nie przerażają nas i nie spowodują, że postąpimy krok wstecz. W rzeczywistości, przesądzają o naszym zdecydowaniu [pójścia] drogą, jaką idziemy”[3].
Prezydent Erdoğan widocznie uważa wspólne amerykańsko-tureckie patrole za niewystarczające. 8 września, po pierwszym wspólny naziemnym patrolu, powiedział: „To zadanie nie zostanie wykonane przez trzy lub pięć lotów helikoptera, przez patrole pięciu lub dziesięciu pojazdów i przez kilkuset żołnierzy na tym terenie na pokaz… Jest jasne, że nasz sojusznik [tj. USA] jest zainteresowany ustanowieniem strefy bezpieczeństwa nie dla nas, ale dla organizacji terrorystycznej [tj. sił kurdyjskich w Syrii]. Odrzucamy takie porozumienie, Rozmawiamy z USA o strefie bezpieczeństwa ale widzimy na każdym kroku, że to, czego chcemy, nie jest tym samym, co oni mają na myśli”[4]. 23 września turecka prorządowa gazeta „Yeni Safak” doniosła, że w minionych sześciu miesiącach USA dostarczyły 3700 kontenerów pełnych broni dla Partiya Karkaren Kurdistane (PKK) w Syrii i wyszkoliły 7 tysięcy wojowników PKK[5].
Mapa pokazująca w przybliżeniu cel tureckiego rządu dla „strefy bezpieczeństwa” w północnowschodniej Syrii zaznaczona na pomarańczowo (źródło: Stratejikortak.com).
21 września poinformowano, że wielu lekarzy z 19 tureckich prowincji przeniesiono do prowincji Mardin i Urfa, które graniczą z terytorium w Syrii, na jakie może najechać turecka armia[6]. 22 września konwój dziesięciu pojazdów przewożących dodatkowe „generatory i materiał logistyczny” dotarł do Akçakale, gdzie mieści się CJOC[7]. Tego samego dnia Erdoğan ogłosił, że wszystkie przygotowania przy granicy są ukończone[8], chociaż informacje o czołgach i haubicach zmierzających do syryjskiej granicy nadal nadchodziły w kolejnych dniach[9].
W przemówieniu 24 września na Zgromadzeniu Ogólnym ONZ (UNGA), prezydent Erdoğan mówił o wojnie syryjskiej, o sprawie syryjskich uchodźców w Turcji, ich koszcie dla Turcji, planowanej strefie bezpieczeństwa i powiedział: „Trzecim ważnym punktem jest usuniecie organizacji terrorystycznej PKK-YPG[10] na wschód od Eufratu, która okupuje ćwierć Syrii i którą pewni ludzie próbują legitymizować nazwą ‘Syryjskie Siły Demokratyczne’… Nasze dyskusje ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki o utworzeniu strefy bezpieczeństwa trwają. Naszym zamiarem na pierwszym etapie utworzenia korytarza pokoju o szerokości 30 kilometrów i długości 480 kilometrów jest, by społeczność międzynarodowa zabezpieczyła tam domy dla dwóch milionów Syryjczyków… Kiedy ta strefa bezpieczeństwa zostanie założona, możemy z łatwością osiedlić tam między jeden a dwa miliony uchodźców. To może być Ameryka albo siły koalicyjne, albo Rosja, Iran; wszyscy razem, przez połączenie sił, możemy wydostać tych uchodźców z namiotów, z miast kontenerów i osiedlić ich w tej strefie bezpieczeństwa. Musimy podjąć te kroki razem. Turcja nie może zrobić tego sama”[11].
Prezydent Erdoğan przemawiający w UNGA w 2019 r. (źródło: Sabah.com.tr).
Ogólnie, prezydent Erdoğan mówi o strefie bezpieczeństwa, którą zamierza stworzyć na wschód od Eufratu, poruszając dwie sprawy: problem bezpieczeństwa dla Turcji w sytuacji obecności PKK na turecko-syryjskiej granicy; i problem syryjskich uchodźców w Turcji, na których rząd Turcji wydał podobno 40 miliardów dolarów [12] i którzy są powodem społecznych napięć w Turcji[13]. Chociaż prezydent Erdoğan czasami opisuje te dwa problemy oddzielnie, czasami mówi o strefie bezpieczeństwa jako o rozwiązaniu dla obu problemów. Jeśli te dwa problemy są nierozłączne, a nie ma międzynarodowego poparcia dla relokacji jednego lub dwóch milionów syryjskich uchodźców, to inwazja nie jest możliwa. Jeśli te dwie sprawy można rozdzielić, wówczas może on najechać na północnowschodnią Syrię i zająć się sprawą przesiedlenia uchodźców później. W przemówieniu w ONZ powiedział, że Turcja nie może sama przesiedlić uchodźców, ale nie powiedział niczego o zamierzonej tureckiej inwazji, by założyć strefę bezpieczeństwa.
Przed podróżą do USA na Zgromadzenie Ogólne ONZ prezydent Erdoğan powiedział, że zamierza spotkać się z prezydentem USA, Donaldem Trumpem podczas swojej wizyty w celu przedyskutowania strefy bezpieczeństwa[14], jednak takie spotkanie nie odbyło się. Erdoğan i jego żona, Emine, zostali sfotografowani podczas przyjęcia z prezydentem Trumpem i jego żoną, Melanią[15]. Jeden z tureckich nagłówków o braku spotkania między tymi dwoma przywódcami podczas UNGA brzmiał: Frustracja Trumpa: spotkanie oko w oko nie odbyło się[16].
18 września, na konferencji poza kamerą w Pentagonie, dyrektor Sił Ekspedycyjnych Pokonania ISIS, Chris Maier, odpowiadał na pytania dziennikarzy. Na pytanie o to, że rząd turecki mówi o planie jako o „strefie bezpieczeństwa”, podczas gdy rząd USA mówi o tym jako „mechanizmie bezpieczeństwa”, Maier powiedział: „Używamy określenia ‘mechanizm bezpieczeństwa’ tylko dlatego, że uważamy to za trafniejsze z wojskowej perspektywy wobec tego, co próbujemy tam osiągnąć”. Na pytanie o to, czy USA zaopatruje w broń kurdyjskie siły w Syrii, powiedział: „Nadal dostarczamy bardzo dostosowanej broni i pojazdów SDF [Syryjskim Siłom Demokratycznym], ale konkretnie misji D-ISIS [pokonania ISIS]… Co miesiąc dostarczamy Turcji raporty o tym, czyja jest to broń i pojazdy”. Po udzieleniu odpowiedzi na pytania o plany usunięcia fortyfikacji SDF w północnej Syrii Maier powiedział: „Mechanizm bezpieczeństwa jest pomocą Stanów Zjednoczonych dla zagwarantowania bezpieczeństwa, przez zarówno pracę we wspólny sposób z Turcją, jak branie pod uwagę tureckich niepokojów i zajęcie się tymi niepokojami, ale także niepokojami Syryjskich Sil Demokratycznych… jesteśmy dość pewni, że przy współpracy z Turcją pomysł tureckiego najazdu znacznie osłabł”. Na pytanie o doniesienia, że rząd turecki przenosi konkretne wyposażenie do zbudowania fortyfikacji przez granicę z Turcji do Syrii, Maier powiedział: „Nie wiem o żadnym konkretnym wyposażeniu przenoszonym poza granicę”. Na pytanie, jakie są kolejne kroki, Maier powiedział: „To naprawdę weszło do gry i jest wprowadzane w życie od końca sierpnia. Słowo, jakiego mógłbym użyć tutaj jest bardziej jak ‘pogrubienie’ aktywności, jakie wykonujemy”[17].
Jest wielka różnica między sposobem, w jaki rządy USA i Turcji widzą tę sprawę. Podczas gdy Stany Zjednoczone widzą tureckie niepokoje o bezpieczeństwo jako prawomocne i uczestniczą we wspólnych patrolach na lądzie i w powietrzu, prezydent Erdoğan podkreśla, że to nie wystarcza. Trzy dni przed końcem września, którego koniec jest ramą czasową, jaką Erdoğan podał w swoim ultimatum, pozostaje niejasne, co zrobi Turcja i jak wpłynie to na stosunki Turcji z USA.
Niniejszy raport jest przeglądem wspólnych akcji wojskowych USA i Turcji, jakie odbywały się w północnowschodniej Syrii w ostatnich miesiącach, tureckich planów wobec tego terytorium, jasnych i spójnych wypowiedzi tureckiego rządu o możliwej inwazji na to terytorium oraz tego, jaka część prasy tureckiej popiera inwazję, podczas gdy inna krytykuje pomysł tego działania, jak również wypowiedzi wskazujących, jak taka inwazja może wpłynąć na stosunki Turcji z Rosją.
[Ciąg dalszy tekstu nie jest spolszczony]
[1] Aa.com.tr/tr/gunun-basliklari/milli-savunma-bakani-akar-munbicten-sonraki-calisma-noktamiz-firatin-dogusu/1297938, October 30, 2018.
[2] Cnnturk.com/yerel-haberler/sanliurfa/akcakale/zirhli-araclar-ortak-devriyeye-hazir-1051185, September 7, 2019.
[3] Hurriyet.com.tr/gundem/abdye-firatin-dogusu-mesaji-guvenli-bolgeyi-eylul-sonunda-baslatiriz-41322763, September 6, 2019.
[4] Bbc.com/turkce/haberler-turkiye-49625563, September 8, 2019.
[5] Yenisafak.com/dunya/abd-pkkya-6-ayda-3-bin-700-tir-silah-yolladi-3507442, September 23, 2019.
[6] Aydinlik.com.tr/firat-in-dogusuna-harekat-hazirligi-19-ilden-cok-sayida-doktor-mardin-ve-urfa-da-gorevlendirildi-saglik-eylul-2019-2, September 21, 2019.
[7] Aydinlik.com.tr/harekat-yaklasiyor-sinira-yeni-sevkiyat-turkiye-eylul-2019, September 23, 2019.
[8] Yenisafak.com/gundem/sinirdaki-hazirliklar-tamam-3507287, September 22, 2019.
[9] Karar.com/guncel-haberler/suriye-sinirina-askeri-sevkiyat-suruyor-978145, September 24, 2019.
[10] Amerikaninsesi.com/a/iki-abdli-ust-duzey-komutanin-geldigi-gun-cavusoglu-abd-yi-uyardi/5077209.html, September 10, 2019.
[11] Youtube.com/watch?v=0RwTdKGjHv0, September 24, 2019.
[12] Kamubulteni.com/ak-parti/mehmet-ceylan-turkiye-olarak-suriyelilere-40-milyar-dolar-harcadik-h14080.html, September 7, 2019.
[13] Tr.euronews.com/2019/07/27/istanbul-da-suriyeli-multeci-krizi-protestolar-baslarken-sorunun-cozum-yolu-nedir, July 27, 2019ç
[14] Tv100.com/cumhurbaskani-erdogan-donald-trump-ile-birlesmis-milletlerde-gorusecegiz-haber-468784, September 13, 2019.
[15] T24.com.tr/haber/erdogan-trump-tarafindan-verilen-resepsiyona-katildi,841001, September 25, 2019.
[16] Cumhuriyet.com.tr/haber/dunya/1600375/Trump_husrani__ikili_bulusma_olmadi.html, September 27, 2019.
[17] Defense.gov/Newsroom/Transcripts/Transcript/Article/1964878/defeat-isis-task-force-director-chris-maier-provides-an-on-the-record-off-camer, September 18, 2019.
[18] Twitter.com/tcsavunma/status/1165292790609305600, August 24, 2019.
[19] Twitter.com/tcsavunma/status/1167387131943235589, August 30, 2019.
[20] Twitter.com/tcsavunma/status/1169564729498578944, September 5, 2019.
[21] Twitter.com/tcsavunma/status/1172089218014822400, September 12, 2019.
[22] Twitter.com/tcsavunma/status/1173574371904020482, September 16, 2019.
[23] Ttwitter.com/tcsavunma/status/1175355908009943040, September 21, 2019.
[24] Twitter.com/tcsavunma/status/1176092859679875072, September 23, 2019.
[25] Twitter.com/tcsavunma/status/1176489709951954945, September 24, 2019.
[26] Twitter.com/tcsavunma/status/1176791282636771328, September 25, 2019.
[27] twitter.com/tcsavunma/status/1177530184091799552, September 27, 2019.
[28] Haberturk.com/son-dakika-firat-in-dogusu-icin-hazirliklar-devam-ediyor-pkkypg-bolgeyi-mayinliyor-iddiasi-2513635, August 16, 2019.
[29] Sabah.com.tr/dunya/2019/09/09/mehmetcik-firatin-dogusunda, September 9, 2019.
[30] Tr.euronews.com/2019/09/08/suriye-den-abd-ve-turkiye-nin-ortak-kara-devriyesine-kinama-egemenligimizin-ihlali, September 8, 2019.
[31] Aa.com.tr/tr/dunya/firatin-dogusunda-ikinci-ortak-kara-devriyesi-tamamlandi-/1592070, September 24, 2019.
[32] Yeniakit.com.tr/haber/firatin-dogusunda-kentler-olusturulacak-923353.html, September 10, 2019.
[33] Cnnturk.com/turkiye/hakurka-pence-harekati280519, May 28, 2019.
[34] Twitter.com/tcsavunma/status/1149948107989368832, July 13, 2019.
[35] Twitter.com/tcsavunma/status/1165152725593677824, August 23, 2019.
[36] Timeturk.com/cumhurbaskani-recep-tayyip-erdogan-firat-in-dogusundaki-guvenli-bolgeyi-tamamladigimizda-1-milyon-insani-iskan-etmeyi-planliyoruz-dedi/haber-1197202, September 7, 2019.
[37] Evrensel.net/haber/386307/erdogan-firatin-dogusunu-birkac-haftaya-oyle-ya-da-boyle-cozecegiz, September 7, 2019.
[38] See MEMRI Special Dispatch No. 8281 Turkish President Erdoğan Threatens To Let Refugees Cross Into Europe Unless International Community Supports Turkey’s Plans For Northern Syria, September 18, 2019.
[39] Bbc.com/news/world-europe-35854413, March 20, 2016.
[40] Amerikaninsesi.com/a/merkelden-turkiyeyle-multeci-anlasmasini-kurtarma-cabasi/5082325.html, September 13, 2019.
[41] Cnnturk.com/dunya/brukselde-turkiye-ab-siyasi-diyalog-toplantisi-duzenlendi, September 13, 2019.
[42] Bbc.com/turkce/haberler-turkiye-49134096, July 29, 2019.
[43] Dw.com/tr/erdo%C4%9Fan-f%C4%B1rat%C4%B1n-do%C4%9Fusuna-girece%C4%9Fiz/a-49889485, August 4, 2019.
[44] Haberturk.com/son-dakika-erdogan-firat-in-dogusu-operasyonuna-birkac-gune-basliyoruz-2257585, August 12, 2019.
[45] Ilkha.com/guncel/cumhurbaskani-erdogan-firatin-dogusunda-kuzularimizi-kurtlara-kaptirtmayacagiz-103428
[46] Yenisafak.com/gundem/cumhurbaskani-erdogan-kendi-harekat-planimizi-devreye-sokacagiz-3506787, September 18, 2019.
[47] Iletisim.gov.tr/english/haberler/detay/president-erdogan-attends-sustainable-development-goals-summit, September 24, 2019.
[48] Ocakmedya.com/amerikanin-bizi-oyalamasina-musaade-etmeyecegiz, August 11, 2019.
[49] The Yekineyen Parastina Gel (YPG) is a primarily Kurdish group in Syria and is the main component of the Syrian Democratic Forces (SDF).
[50] Karar.com/guncel-haberler/bakani-akar-abdli-esperle-gorustu-anlasma-olmazsa-guvenli-bolgeyi-tek-basimiza-olustururuz-1283169, July 29, 2019.
[51] Amerikaninsesi.com/a/firatin-dogusunda-turkiye-ile-abd-arasindaki-guven-bunalimi-suruyor/5077785.html, September 10, 2019.
[52] Amerikaninsesi.com/a/akar-firatin-dogusunda-kendi-gobegimizi-kesebilecek-durumdayiz/5067435.html, September 3, 2019.
[53] „To cut your own stomach” is a Turkish expression meaning „to accomplish something for yourself despite many difficulties.”
[54] Yenisafak.com/en/columns/ibrahimkaragul/an-intervention-must-be-conducted-east-of-the-euphrates-in-syria-even-if-it-means-suicide-this-is-the-only-game-spoiling-operation-both-within-the-country-and-abroad-the-threat-is-much-greater-than-perceived-2047159, September 5, 2019.
[55] Yenisafak.com/en/columns/ibrahimkaragul/the-sole-problem-in-syria-is-the-us-occupation-this-matter-directly-concerns-turkey-the-biggest-front-after-wwi-is-being-built-east-of-the-euphrates-defending-turkey-is-not-only-erdogans-duty-but-that-of-everyone-who-considers-this-country-their-homeland-2047164, September 12, 2019.
[56] Sabah.com.tr/webtv/turkiye/coskun-basbug-abd-turkiyenin-kararliligini-gordu, September 8, 2019.
[57] Memurlar.net/haber/848892/ak-parti-olmasaydi-sinirinda-teror-devleti-kurulurdu.html, August 12, 2019.
[58] Yenisafak.com/gundem/milletten-tam-destek-3473745, June 5, 2019.
[59] Dw.com/tr/uzgel-t%C3%BCrkiye-f%C4%B1rat%C4%B1n-do%C4%9Fusuna-asker-g%C3%B6nderemez/a-50362792, September 10, 2019.
[60] Devlet Bahçeli is the leader of the Milliyet Halk Partisi (MHP), a Turkish party allied with President Erdoğan’s Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP).
[61] T24.com.tr/yazarlar/oya-baydar/firat-in-dogusu-karpuz-tarlasi-degil-devlet-bey,23276, July 29, 2019.
[62] Cumhuriyet.com.tr/haber/dunya/1534964/Rusya_nin__Firat_in_dogusu__aciklamasinda__Sam__vurgusu.html, August 15, 2019.
[63] Yetkinreport.com/2019/08/23/suriyede-abd-ile-rusya-arasinda-kaldik-daha-kotu-haberler-gelmeden-yanlistan-donulmeli, August 23, 2019.
[64] Aa.com.tr/tr/turkiye/idlibde-askeri-konvoya-saldiri/1559639, August 19, 2019.
[65] Haberler.com/erdogan-firat-in-dogusu-bu-tacizler-devam-ettigi-12366987-haberi, August 27, 2019.
[66] Haksozhaber.net/suriyede-turkiye-sinirindaki-hastaneye-saldiri-12-olu-119142h.htm, September 15, 2019.
[67] Aydinlik.com.tr/turkiye-rusya-iran-suriye-firat-in-dogusu-temizlenecek-turkiye-eylul-2019, September 18, 2019.
