Po egzekucji pod koniec października 2008 roku skazanego za zabicie swojej żony Saudyjczyka sunnicki szejk Abd Al-Muhsin Al-Obikan, doradca saudyjskiego ministerstwa sprawiedliwości wydał fatwę, pozwalającą żonie na użycie siły przeciwko mężowi w odpowiedzi na przemoc z jego strony. Fatwa stwierdza, że żona może nawet zabić męża, by przeszkodzić mu w zabiciu jej. Wyjaśniając tę fatwę na Islamonline.net, Obikan powiedział: „Kobieta może odpowiedzieć przemocą na przemoc w samoobronie: jeśli [jej mąż] uderza ją, może mu oddać, a jeśli stara się ją zabić, może go zabić… jeśli jest to jedyny sposób uratowania swojego życia”. Ponadto Obikan pozwolił kobiecie opuścić łoże męża i odmówić mu stosunków płciowych, jeśli nie wypełnia on małżeńskich obowiązków wobec niej [1] .
Podobną fatwę wydał rok wcześniej libański uczony szyicki ajatollah Muhammad Hussein Fadhlallah, żeby zaznaczyć Międzynarodowy Dzień Eliminacji Przemocy Przeciwko Kobietom. Orzekł także, że kobieta bita przez męża ma prawo oddać mu uderzenia i że kobieta, której mąż nie honoruje jej praw, tak jak są one zapisane w kontrakcie ślubnym, takich jak prawo do pożywienia lub stosunków małżeńskich, może odmówić tych praw mężowi [2] .
Fatwy Obikana and Fadhlallaha wywołały wiele reakcji w kręgach religijnych w świecie arabskim. Jedni popierali je, cytując prawo do samoobrony i zasadę równości płci. Inni sprzeciwiali się im, twierdząc, że Koran pozwala tylko mężowi na bicie żony i odmawianie stosunków seksualnych jako środków dyscyplinujących i że fatwa pozwalająca żonie na oddanie uderzenia zniszczyłaby rodziny.
Należy zauważyć, że wielu muzułmańskich uczonych religijnych uważa, iż bicie żony przez męża jest dozwolone, ale tylko jako ostateczność i pod specjalnymi warunkami [3] . Stanowisko to potwierdzono na niedawnym sympozjum Organizacji Konferencji Islamskiej 26-30 kwietnia 2009 r. w Zjednoczonych Emiratach Arabskich, na które przybyło około 200 muzułmańskich uczonych z całego świata. Sympozjum wydało decyzję stwierdzającą, że nieposłuszna żona powinna być traktowana zgodnie z wskazówkami muzułmańskiego szariatu: mąż musi ją najpierw upomnieć, potem wycofać się z jej łoża i dopiero wtedy, jeśli wszystko inne zawiedzie, zastosować bicie. Decyzja określała, że bicie musi być lekkie, nie wolno uderzać w twarz ani we wrażliwe części ciała i nie może być wymierzane w złości lub zemście [4] .
Poniżej podajemy fragment fatwy ajatollaha Fadhlallaha oraz reakcje na fatwy jego i szejka Obikana.
Ajatollah Fadhlallah: Zamężna kobieta jest niezależną osobą prawną
FatwaFadhlallaha oznajmia: „Mimo postępu w ludzkim traktowaniu kobiety; mimo szacunku zdobytego przez kobietę [dzisiaj] w porównaniu z jej warunkami w przeszłości, w większości wschodnich i zachodnich społeczeństw; mimo awansu kobiety na drabinie społecznej i politycznej – do tego stopnia, że dzisiaj kobiety zajmują najwyższe pozycje w rządzie i innych [dziedzinach]; mimo faktu, że kobiety dołączyły, a nawet przewyższyły mężczyzn w ruchach oporu – [mimo tego wszystkiego] kobiety są nadal poddawane przemocy przyjmującej różne formy i to [zjawisko] nie jest ograniczone do specyficznych kręgów [społecznych]. Dzieje się to nie tylko na Wschodzie, ale na całym świecie, chociaż forma i rozmiary przemocy mogą się różnic (…) Kobieta, czy to siostra, córka, czy żona – jest nadal podporządkowana mężczyźnie – czy to bratu, ojcu, czy mężowi (…)”
W świetle powyższego Fadhlallah podkreśla następujące punkty: „Do przemocy można się uciekać tylko w wyjątkowych wypadkach, takich jak narzędzie wychowawcze lub odpowiedź na agresję (…) Ta norma jest ważna w kontaktach międzyludzkich, bez rozróżnienia między mężczyzną a kobietą lub między młodym a starym (…)
Kuratela mężczyzny nad kobietą nie pociąga za sobą panowania; oznacza raczej, że odpowiedzialność za rodzinę spoczywa na jego barkach. [Ta odpowiedzialność] nie należy wyłącznie do mężczyzny i musi on dzielić z kobietą całą odpowiedzialność, którą ponoszą wspólnie jako para (…)
Gotowość kobiety do wykonywania zajęć i obowiązków domowych [musi wypływać] z [naturalnych] ludzkich [uczuć] miłości i gotowości do poświęceń – ponieważ islam niczego takiego na kobietę nie narzuca, także w związku z wychowywaniem dzieci. Islam respektuje pracę [kobiety] i [ustala], że musi ona otrzymywać za nią materialne zadośćuczynienie. Mężczyzna musi doceniać poświęcenia kobiety, jakich dokonuje, opiekując się nim i rodziną, i nie wolno mu traktować jej arbitralnie lub z przemocą (…)”
Według islamu kobieta w małżeństwie jest osobą prawną niezależną od mężczyzny, jeśli chodzi o własność materialną. „Mężczyźnie nie wolno przejąć osobistej własności kobiety ani ingerować w jej działalność handlową lub interesy – jeśli nie mają one żadnego związku z nim jako małżonkiem ani rodziną, za którą jest odpowiedzialny (…)
Islam nie pozwala mężczyźnie na używanie jakiejkolwiek formy przemocy przeciwko kobiecie – ani pod względem jej praw według szariatu, które musi honorować zgodnie z kontraktem ślubnym, ani pod względem jej [prawa] do wyjścia z domu.
Ponadto islam zabrania przeklinania jej lub używania obraźliwego języka, żeby ją zranić. Wszystko to są grzechy, za które Allah rozliczy [mężczyznę] i które są karalne przez prawo islamskie (…)”
Kobieta może traktować swojego męża tak samo, jak on traktuje ją
„Jeśli mężczyzna użył przemocy fizycznej przeciwko kobiecie i jeśli nie może ona bronić się inaczej, niż uciekając się do podobnej przemocy przeciwko niemu, to wolno jej to zrobić w samoobronie. Ponadto, jeśli mężczyzna działał przemocą w odniesieniu do praw kobiety – tj. przez pozbawienie jej jakichś praw, do których jest upoważniona przez małżeństwo, włącznie z pożywieniem i stosunkami seksualnymi – również wolno jej odmówić mu praw, które zgodnie z kontraktem ślubnym należą mu się od niej (…)
Islam podkreśla, że nikt nie panuje nad kobietą, która jest pełnoletnia, zachowuje się poprawnie i niezależnie prowadzi swoje sprawy. Nikomu nie wolno zmusić ją, by [poślubiła mężczyznę], którego nie chce. Kontrakt ślubny spisany bez zgody kobiety jest nieważny (…)
W celu ochrony rodziny prawo regulujące zatrudnienie kobiety musi dążyć do równoważenia pracy kobiety – jeśli chce pracować – z jej odpowiedzialnością za rodzinę. Każda nierównowaga w tej dziedzinie może prowadzić do zniszczenia rodziny (…)” [5] .
W wywiadzie dla Alarabiya.net, Fadhlallah wyjaśnił, że fatwa była „oparta na ogólnej zasadzie szariatu, obowiązującej wszystkich muzułmanów, jednakowo mężczyzn i kobiety, w której osoba zaatakowana ma prawo działać w samoobronie (…)” Oświadczył ponadto: “Nie ma [dowodów] w Koranie, że stosunek między mężczyzną a kobieta jest jak między panem i niewolnikiem – jest raczej oparty na odpowiedzialności”.
Fadhlallah wyjaśnił następnie fatwę w kwestii związków seksualnych między mężczyzną a kobietą: “Aspekt seksualny jest jednym z podstawowych aspektów związku małżeńskiego; zatem kobiecie nie wolno odmówić mężowi kontaktów seksualnych z innych przyczyn niż zdrowotne, emocjonalne lub społeczne (…) Rozumiemy prawa religijne tak, że stosunki seksualne są prawem kobiety w równym stopniu jak mężczyzny. Tak samo jak kobieta nie może pozbawić męża jego praw seksualnych, jeśli chce on [z nich skorzystać], mężczyźnie nie wolno odmówić kobiecie jej praw seksualnych, jeśli ona [chce z nich skorzystać] (…)” [6]
Szejkowie z Al-Azhar: Kobiecie wolno uderzyć męża w samoobronie
Przewodniczący Komitetu Fatwy w Al-Azhar szejk Abd Al-Hamid Al-Atrash poparł fatwę Obikana mówiąc, że w prawie islamu kobiecie rzeczywiście wolno uderzyć męża w samoobronie. Podkreślił, że wszyscy mają prawo do samoobrony niezależnie od płci – ponieważ wszystkie istoty ludzkie są równe w oczach Allaha i nikt, kto jest poddany przemocy, nie musi jej znosić bez reakcji.
Dr Ahmad Al-Sajih, wykładowca na wydziale podstaw religii w Al-Azhar, także poparł stanowisko Obikana mówiąc, że według szariatu i prawa kobieta ma prawo uderzyć męża w samoobronie, ponieważ mężczyźni i kobiety są równi tak w prawach, jak i w obowiązkach [7] .
Krytyka fatwy
Tylko mąż ma prawo uderzyć
FatwaFadhlallaha wywołała szeroką krytykę w kręgach religijnych w całym świecie arabskim. Dr Jawdat Abd Al-Ghani Basjouni, dziekan wydziału islamskiego prawa porównawczego na uniwersytecie Al-Azhar w Kairze, powiedział: „Islamski szariat wyraźnie sprzeciwia się, by mąż ciężko pobił żonę, ponieważ Prorok uważał, że bicie powinno być dokonywane [wykałaczką] i tylko w celu pokierowania nią (…)”. Dodał: „Jeśli zdarza się, że mąż przekroczył szariat ciężko bijąc żonę, taki mąż przeszedł z szariatu do prawa dżungli. Jednak nawet w takim wypadku zabronione jest, by kobieta oddała uderzenie, ponieważ ten rodzaj zachowania także jest zabroniony przez szariat (…)” [8] .
Członek Saudyjskiej Akademii Islamskiej, szejk dr Muhammad Al-Nujaimi, także sprzeciwił się fatwie Fadhlallaha. W wywiadzie dla Alarabiya.net, powiedział: „Kobieta ma prawo bronić się, jeśli mężczyzna uderza ją, by ją zabić – co jest zabronione przez Koran. Nie ma jednak takiego prawa [jeśli uderzył ją], by dać jej nauczkę zgodnie z szariatem i Koranem. Kobieta nie ma takiego samego prawa do uderzenia mężczyzny, jakie dane jest mężczyźnie w Koranie. Innymi słowy, nie wolno jej dawać mu nauczki biciem, jak to wolno jemu”.
Al-Nujaimi wyjaśnił dalej: “Kara cielesna jest według szariatu (…) przywilejem mężczyzny – nie kobiety (…)”
Al-Nujaimi zgodził się z Fadhlallahem, że kobieta jest uprawniona do odmówienia mężczyźnie praw, których on jej odmawia – choć tylko w szczególnych wypadkach: “Jeśli mężczyzna nie zapewnia jej środków utrzymania, [kobieta] ma prawo wstrzymać dostęp do siebie i zażądać rozwiązania kontraktu ślubnego; jeśli [mężczyzna] ucieka się do przemocy podczas stosunku seksualnego z nią, ma prawo odmówić dostępu do siebie i podać go do sądu, ponieważ takie zachowanie jest zabronione. Jednak twierdzenie, że może odmówić dostępu [seksualnego] mężowi także w innych wypadkach, jest bezpodstawne” [9] .
Dr Saad Al-Anzi, imam w ministerstwie religijnych zasobów Kuwejtu i członek Stowarzyszenia Dziennikarzy Kuwejtu powiedział, że fatwa Fadhlallaha, która pozwala kobiecie uderzyć męża, jest „nadzwyczajnym oświadczeniem i bezprecedensowym twierdzeniem, które jest sprzeczne ze zdrowym rozsądkiem i porządkiem naturalnym”. Al-Anzi dodał: „Pogląd Fadhlallaha stoi w sprzeczności z [zasadą] ciepłych stosunków małżeńskich, ponieważ bicie [przez żonę] jest zachowaniem, które nie wnosi do małżeństwa ani stabilności, ani pewności, ale raczej konflikt, kłótnię i zakończenie związku”.
Al-’Anzi twierdził następnie: “Jeśli chodzi o stanowisko islamskiego szariatu do [pozwolenia kobiecie] na uderzenie [mężczyzny], to boski nakaz skierowany jest do mężczyzny, nie do kobiety (…) ‘Bić’ znaczy lekko uderzyć (…) jako środek poprawczy” [10] .
Fatwy Obikana i Fadhlallaha niszczą rodzinę i są objawem kapitulacji wobec zachodnich nacisków
Dr Mustafa Al-Szhaka, członek Akademii Badań Islamskich w Al-Azhar powiedział o fatwie Obikana, że “niszczy islamską jednostkę rodzinną i zastępuje islamskie ciepło i współczucie przemocą i biciem”. Dodał: “Szariat nie pozwala mężowi bić żony, poza ‘moralnie usprawiedliwionym’ biciem w celu edukacji. Inne [typy przemocy] stanowią agresję, która jest zakazana w islamie” [11] .
Dr Bassam Al-Szatti, publicysta i profesor wydziały Szariatu i Badań Islamskich na uniwersytecie w Kuwejcie, także twierdzi, że kobieta ma zakaz uderzenia męża. Wyjaśnia on: „Prorok powiedział: ‘Gdybym nakazał komuś czcić kogoś innego, to kobiecie czczenie swojego męża’. Biorąc to pod uwagę, jak [można pozwolić kobiecie] na podniesienie ręki przeciwko [mężowi]?”
Al-Szatti dodał: „Jeśli kobieta podnosi rękę przeciwko mężowi, to wyklucza to pogodzenie, ponieważ mąż nie byłby w stanie zaakceptować kobiety, która go uderzyła (…) Podstawowe [cechy] kobiety to łagodność, współczucie, wytworność i wdzięk. Gdyby podniosła rękę przeciwko mężowi, doprowadziłaby do niebezpiecznego etapu w życiu rodziny”. W zakończeniu Al-Szatti powiedział: “Ta fatwa niszczy domy; i nie promuje pokoju między mężem a żoną”.
Dyrektor Fundacji Szariatu dla Praw Człowieka w Kuwejcie Dr Adel Al-Damkhi, skrytykował orzeczenie Fadhlallaha oznajmiające, że kobieta nie jest przedmiotem żadnej kurateli, mówiąc: “Fatwa Fadhlallaha jest wyraźnie sprzeczna z [prerogatywą] kurateli nad kobietą, którą Allah dał mężczyźnie”. Al-Damkhi wyjaśnił dalej, że kuratela mężczyzny nad kobietą jest zgodna z zaleceniem, że to mężczyzna jest tym, który musi ją utrzymywać, podejmować decyzje [we wszystkich sprawach związanych z gospodarstwem domowym] i który ponosi odpowiedzialność za korygowanie jej złego zachowania. Al-Damkhi dodał: „Ta fatwa zamieni dom w pole bitwy (…) Jest to oznaka kapitulacji krajów islamskich przed zachodnim stylem i zachodnimi naciskami w sprawie kobiet” [12] .
Fatwy nie są rozwiązaniem – “Potrzeba nowego prawa dotyczącego kobiet i rodziny”
Al-Sajjid Walad Abah, publicysta londyńskiej gazety “Al-Sharq Al-Awsat”, napisał w reakcji na fatwę Obikana: “Rozwiązaniem problemu przemocy między mężem a żoną nie jest nasilenie [przemocy] przez przyznanie żonie prawa do odwetu – bo to zamienia dom w pole bitwy i arenę konfrontacji. [Rozwiązaniem] jest zniesienie zasady karania według szariatu i zaprzestanie naśladowania starożytnych uczonych, którzy interpretowali werset koraniczny [4:34] tak, że oznacza on pozwolenie [mężowi na bicie żony] (…)
[To, co mówię] odnosi się nie tylko do tej wąskiej kwestii. Istnieje potrzeba nowego prawodawstwa dotyczącego kobiet i rodziny [ogólnie], które ponownie zbadałoby wiele [tradycyjnych] praw i orzeczeń, które wypływają z specyficznych okoliczności społecznych, stojących w sprzeczności z zasadami [islamu] – [nowego prawa], które respektowałoby kobiety i [traktowało je] jako równe mężczyznom” [13] .
[1] www.islamionline.net, 22 października 2008.
[2] “Al-Diyar” (Liban), 28 listopada 2007.
[3] Ta opinia opiera się na wersecie koranicznym: „I napominajcie te[kobiety], których nieposłuszeństwa się boicie, pozostawiajcie je w łożach i bijcie je![Koran 4:34].”
[4] http://www.islamonline.net/arabic/news/2009-05/01/images/01.doc .
[5] “Al-Diyar” (Liban), 28 listopada 2007.
[6] www.alarbiya.net, 28 listopada 2007.
[7] “Al-Sharq Al-Awsat” (Londyn), 29 października 2008.
[8] ”Al-Masri Al-Yawm” (Egipt), 6 grudnia 2007.
[9] www.alarabiya.net, 28 listopada 2007.
[10] www.alarabiya.net, 28 listopada 2007.
[11] “Al-Sharq Al-Awsat” (Londyn), 29 października 2009.
[12] “Al-Rai” (Kuwejt), 30 listopada 2007.
[13] “Al-Sharq Al-Awsat” (Londyn), 31 października 2008.
