Wprowadzenie
Niedawno minął tysięczny dzień szalejącej w Syrii wojny domowej z ponad 120 tysiącami zabitych, setkami tysięcy rannych i milionami pozostawionymi bez dachu nad głową. Wojna zniszczyła społeczną i ekonomiczną infrastrukturę kraju, a także spowodowała nieodwracalne szkody niektórym najsłynniejszym w kraju zabytkom, zaliczonym przez UNESCO do miejsc dziedzictwa światowego, takim jak stare miasta Damaszku i Aleppo. 2 lipca 2013 r. dyrektorka generalna UNESCO, Irina Bokowa, wyraziła głęboki niepokój o syryjskie dziedzictwo kulturowe, pisząc, że utrata go stanowi stratę dla całej ludzkości [1] . Pracująca jako doradca Amnesty International ds. reakcji kryzysowych, Donatella Rovera, powiedziała w sierpniu 2013 r. podczas wizyty w Aleppo: „Miasto jest całkowicie zniszczone, jego mieszkańcy uciekają. Niebezpieczeństwo dotyczące zabytków, o którym ostrzegaliśmy, zmaterializowało się” [2] . Ponadto setki meczetów i kościołów, jak również pomników historycznych przywódców muzułmańskich, zostały zniszczone albo przez siły reżimu Assada, albo przez ich przeciwników, a także informowano o kradzieżach i plądrowaniu zabytków na dużą skalę. Część zniszczeń zabytków i miejsc modlitw oraz plądrowanie zabytków była dziełem radykalnych grup islamskich, takich jak Islamskie Państwo Iraku i Syrii (ISIS) oraz Dżabhat Al-Nusra, które mają ideologię motywującą ich do niszczenia kościołów i pomników.
Nic dziwnego, że jako część wojny propagandowej między reżimem Assada a opozycją syryjską każda strona obwinia tę drugą o niszczenie i grabieże miejsc dziedzictwa i miejsc modlitw.
Niniejszy raport bada ten aspekt toczonej w Syrii wojny:
Zniszczone miejsca modlitw
Meczety
Gdy tylko rozpoczęło się powstanie w Syrii, meczety, podobnie jak place publiczne, stały się miejscami starć między siłami reżimu a demonstrantami, którzy używali ich jako punktów wyjścia dla wielu demonstracji antyreżimowych oraz jako miejsca schronienia. Syryjska Sieć Praw Człowieka, organ opozycji, ocenia, że podczas walk uszkodzono lub zniszczono 1450 meczetów w całym kraju [3] , włącznie z meczetami zabytkowymi. Najsłynniejszym z nich jest meczet Umajjadów z ósmego wieku. Stare miasto Aleppo i jego meczet były epicentrum walk między powstańcami a reżimem i według Donatelli Rovera, doradzającej Amnesty International w kwestiach reakcji kryzysowych, która odwiedziła Aleppo w sierpniu 2013 r. “miasto było całkowicie zniszczone” [4] . Opozycja twierdzi, że siły rządowe podłożyły pułapki bombowe we wschodniej części muru otaczającego meczet i wysadziły w powietrze dużą część samego meczetu [5] . Według doniesień zniszczono bibliotekę i minaret [6] .
Meczet Umajjadów w Aleppo przed walkami (zdjęcie: al-sharq.com, 15 października 2011)
Meczet w jego obecnym stanie (zdjęcia:aksalser.com, 2 marca 2013; alwatanalarabi.com, 22 listopada 2013)
Także meczet Umajjadów z ósmego wieku w Damaszku został uszkodzony ogniem artyleryjskim, chociaż mniej poważnie. Umieszczony na starym mieście w Damaszku, które wpisane jest na listę światowego dziedzictwa UNESCO, ten meczet uważany jest za jeden z siedmiu cudów islamu i jest czwartym najsłynniejszym meczetem po wielkich meczetach Mekki i Medyny oraz Al-Aksa w Jerozolimie. Według doniesień zachodnia fasada meczetu Umajjadów została uszkodzona pociskiem artyleryjskim, który zniszczył część mozaiki na wielkiej bramie meczetu [7] .
Meczet Umajjadów w Damaszku i zniszczona mozaika (zdjęcia: digitalartsphotography.com; all4syria.net, 20 listopada 2013)
Innym historycznym budynkiem uszkodzonym podczas walk jest meczet Chalida Ibn Al-Walida w Homs, zbudowany w XIX w. na ruinach XIII wiecznego meczetu.
Meczet ChalidaIbn Al-Walida przed i po uderzeniem pociskiem artyleryjskim (zdjęcia:aksaler.com, 7 lipca 2013; radiosawa.com, 17 kwietnia 2013)
Według mieszkańców reżim i siły Hezbollahu, które przejęły panowanie nad miastem, wyniosły wszystko, co w nim było, włącznie z puszkami na datki. Ich działania miały także aspekt sekciarski, ponieważ zamieniły meczet sunnicki na wersję szyicką i zaczęli nawoływać na modły z minaretu według wersji szyickiej, by podkreślić swoje panowanie nad miastem i sprowokować mieszkańców. Informowano także, że siły reżimu i Hezbollahu pisały szyickie slogany na murach sunnickich meczetów w mieście Homs [8] .
Miejsca chrześcijańskie
Wiele miejsc chrześcijańskich także uszkodzono podczas walk i robiły to obie strony. Według doniesień jednym z uszkodzonych budynków jest kościół Umm Al-Zenar w Homs, zbudowany w I wieku [9] . Siły reżimu zamieniły podobno Klasztor Cherubinów, położony w górach nad Damaszkiem, w bazę wojskową [10] .
Brama kościoła Umm Al-Zenar w Homs (zdjęcie: dampress.net)
Z obszarów opanowanych przez radykalne organizacje islamskie, takie jak ISIS i Dżabhat Al-Nusra, informowano o umyślnym niszczeniu symboli chrześcijańskich. W mieście Al-Raqqa, ISIS podobno zniszczył i spalił zawartość dwóch kościołów w mieście, włącznie z księgami świętymi oraz usunął krzyże z dachów, zastępując je flagą [11] . Według innego doniesienia ISIS zamienił kościół ormiański w mieście na ośrodek daawa [12] .
Ormiański kościół prawosławny Al-Szuhada w Al-Raqqa został zamieniony w ośrodek daawa ISIS (zdjęcie: abouna.org, 12 kwietnia 2013)
Według informacji syryjskiej agencji informacyjnej SANA, Dżabhat Al-Nusra spaliła także syriacki kościół w Deir Al-Zor [13] .
Syriacki kościół w Deir Al-Zor (abouna.org, 27 września 2013)
Zbrojni islamiści, którzy weszli do miasta Maloula we wrześniu 2013 r., zniszczyli pomniki i ikony w klasztorze miejskim i porwali 12 zakonnic [14] . Próbowali także rozbić statuę Dziewicy Maryi stojącą nad miastem [15] .
Synagogi
Jedna z najstarszych synagog świata mieści się w dzielnicy Dżobar w Damaszku. Podczas powstania synagoga została uszkodzona pociskiem artyleryjskim, a opozycja i siły reżimu oskarżają się wzajemnie o kradzież zabytków z tego miejsca [16] .
Starożytne budynki i wykopaliska archeologiczne
Także skarby archeologiczne nie uniknęły uszkodzeń, dokonanych przez obie strony. Uszkodzone XI-wieczną Cytadelę Damaszku w północnozachodniej części murów starego miasta, którą w 1979 r. UNESCO wpisała na listę światowego dziedzictwa; starożytne miasto Palmira we wschodniej Syrii, niedawno dodane przez UNESCO do listy zagrożonych miejsc światowego dziedzictwa, doznało poważnych uszkodzeń.
Budynek w Palmirze uszkodzony przez pocisk artyleryjski (zdjęcie: sharek.aljazeera.net/node/62278)
Innym miejscem historycznym, któremu grozi powtarzający się ogień artyleryjski, jest Zamek Krzyżowców (Krak des Chevaliers) w Homs, uważany za jeden z najważniejszych na świecie monumentów średniowiecznych.
Krak des Chevaliers w Homs; wnętrze po ostrzale (zdjęcia: aksalser.com; zaman-alwsl.net, 22 października 2013)
Kradzież zabytków
W dodatku do niszczenia starodawnych budynków były liczne doniesienia o nielegalnych wykopaliskach i kradzieży zabytków z wykopalisk archeologicznych, włącznie z wykopaliskami w Palmirze; w Al-Raqqa w północnej Syrii, która jest opanowana przez ISIS [17] ; w chrześcijańskiej wsi Maloula, która jest opanowana przez Dżabhat Al-Nusra [18] ; i w chrześcijańskiej wsi Sadad w okręgu Homs [19] . Przewodnicząca UNESCO ostrzegła niedawno, że to szabrowanie zagraża dziedzictwu Syrii [20] .
Niszczenie pomników
Według doniesień, wojownicy z radykalnych organizacji islamskich, takich jak ISIS i Dżabhat Al-Nusra, zniszczyli pomniki historycznych postaci muzułmańskich na obszarach, które opanowali, twierdząc, że pomniki naruszają nakazy islamskie. Syryjska Sieć Praw Człowieka informowała, że pomnik kalifa Abbasydów, Haruna Al-Raszhyda (763-809) w mieście Al-Raqqa został rozbity i zrzucony na ziemię. Mieszkańcy twierdzą, że odpowiedzialni za to są członkowie ISIS, którzy „obiecali, że zniszczą wszystkie pomniki w mieście” [21] 
Rozbity pomnik kalifa Haruna Al-Raszyda (zdjęcie: Al-Hayat, Londyn, 10 października 2013)
Pomnik poety abbasydzkiego, Abula Ali Al-Maarriego został rozbity w mieście Maaret Al-Numan na południe od Idlib przez wojowników Dżabhat Al-Nusra [22] .
*N. Mozes jest pracownikiem badawczym w MEMRI.
Przypisy (nie spolszczone):
[1] Unesco.org, July 2, 2013.
[2] Syria-news.com, August 7, 2013.
[3] Other estimates talk of 3000 mosques. Etilaf.org, November 30, 2013.
[4] Syria-news.com, August 7, 2013.
[5] Alarabiya.net, November 21, 2013.
[6] SANA (Syria), April 25, 2013; syria-news.com, August 7, 2013.
[7] All4syria.info, November 20, 2013.
[8] Zamanalwsl.net, January 6, 2014.
[9] Abouna.org, January 6, 2014.
[10] All4syria.info, November 11, 2013.
[11] Alarabia.net, December 26, 2013; Aranews.org, October 23, 2013.
[12] Abouna.org, April 12, 2013.
[13] SANA (Syria), June 20, 2013.
[14] Al-Nahar (Lebanon), December 3, 2013.
[15] Champress.net, September 10, 2013.
[16] Almodon.com, September 8, 2013; Damaspost.com, March 28, 2013.
[17] Now.mmedia.me, November 4, 2013.
[18] Al-Akhbar(Lebanon), December 12, 2013.
[19] All4syria.net, November 3, 2013.
[20] Dp-news.com December 14, 2013.
[21] Al-Hayat (London), October 4, 2013. [22] Champress.net, October 30, 2013.
