Czy JCPOA działa?

Wprowadzenie

Wszyscy zwolennicy JCPOA polegają na koncepcji, że “porozumienie działa” i na fakcie, że Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej (MAEA) potwierdziła osiem razy od czasu, kiedy porozumienie weszło w życie w styczniu 2016 r., że Iran stosuje się do porozumienia.

Rzeczywistość jednak zaprzecza temu na czterech poziomach:

1. Łamanie litery porozumienia, nie tylko jego “ducha”, w sprawach, które są zasadnicze, a nie marginalne.
2. Rozwój sytuacji, który zaprzecza celom porozumienia.
3. Brak rzeczywistych inspekcji unieważniający potwierdzenia MAEA.
4. Rola MAEA w świadomie fałszywym twierdzeniu, że odbywają się rzeczywiste inspekcje i że Iran dotrzymuje porozumienia.

W niniejszym opracowaniu przedstawiamy dowody, że porozumienie nie działa.

1. Łamanie JCPOA
2. Sekcja T – Iran nie pozwala inspektorom MAEA na monitorowanie Sekcji T porozumienia, która zakazuje Iranowi na prowadzenie “działalności, która może przyczynić się do zbudowania nuklearnego urządzenia wybuchowego”.

Iran odmawia pozwolenia Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej na przeprowadzenie inspekcji zgodnie z Sekcją T JCPOA, która zabrania Iranowi „projektowania, rozwijania, produkowania, nabywania lub używania  wielopunktowych systemów detonacyjnych  nadających się do bomby nuklearnej”, a także „projektowania, rozwijania, produkowania, nabywania lub używania  wielopunktowych systemów diagnostycznych (kamery elektroniczno-optyczne, kamery szybkoobrotowe i rentgenowskie kamery błyskowe)” – chyba że są to czynności „zaaprobowane przez Wspólną Komisję dla celów nie-nuklearnych” i „poddane monitorowaniu”.

To naruszenie oznacza, że w najbardziej krytycznej dziedzinie porozumienia nuklearnego – rozwijania możliwości skonstruowania nuklearnego urządzenia wybuchowego – Iran odmawia pozwolenia na monitorowanie swojej działalności, jak tego wymaga porozumienie. 2. Budowanie nowoczesnych centryfug – Iran buduje (IR-8) i obsługuje (IR-6) w większych ilościach nowoczesne centryfugi niż jest to dozwolone według porozumienia[1]

3. Ciężka woda – Rzeczywista ilość ciężkiej wody Iranu przekracza ilość dozwoloną przez porozumienie, ponieważ według standardowych praktyk weryfikacyjnych MAEA zmiany w inwentarzu ciężkiej wody są rejestrowane nie kiedy ciężka woda jest usuwana z terytorium eksportującego ją kraju, ale dopiero kiedy przybywa do kraju przeznaczenia, który ją kupił. Dla Iranu jednak wyliczenie ilości ciężkiej wody, jaką ma prawo posiadać, nie obejmuje ilość zmagazynowanej w Omanie i nie sprzedanej – podczas gdy Iran produkuje równocześnie więcej ciężkiej wody.
4. Trzon reaktora plutonowego w Arak – Według Alego Akbar Salehiego, przewodniczącego Organizacji Energii Atomowej Iranu (AEOI) i członka irańskiego zespołu negocjacyjnego w sprawach nuklearnych, Iran nigdy nie zdemontował trzonu reaktora plutonowego w Araku, ale pozostawił go w nienaruszonym stanie, mówiąc, że Iran potrzebuje go do celów badawczych. Powiedział także, że tylko zewnętrzne rury reaktora zostały wypełnione cementem i że jego reaktywacja nie zabrałaby dużo czasu[2]. Według Institute for Science and International Security (IISS), Iran próbował także dokonać zmian w projekcie paliwa do zmodyfikowanego reaktora w Araku, które różnią się od wymagań JCPOA.
5. Produkcja uranu wzbogaconego do 5% – Iran nadal produkuje uran wzbogacony do 5% powyżej dozwolonych ilości. MAEA zanotowała dwa takie naruszenia. Iran wyeksportował nadwyżkę na przechowanie do Omanu w procedurze, która nie istnieje w porozumieniu i nie jest dozwolona.
6. Rozwój sytuacji w terenie, który jest sprzeczny z celami JCPOA
7. 8,5 tony wzbogaconego uranu wywiezionego z Iranu zgodnie z JCPOA nie jest monitorowane przez MAEA i w rzeczywistości ten transport zniknął w Rosji, co potwierdził koordynator ds. Iranu z Departamentu Stanu administracji Obamy, Stephen Mull, podczas przesłuchania w House Foreign Affairs Committee w lutym 2016 r. (teoretycznie jednak, ponieważ miejsce składowania uranu nie jest znane, nie należy wykluczyć możliwości, że Rosja, sojusznik Iranu, zwróciła go Iranowi.)
8. Oman, polityczny satelita Iranu, który nie ma możliwości przeciwstawienia się Iranowi, stał się magazynem dla nadwyżki ciężkiej wody i wzbogaconego uranu Iranu. Składowanie tego materiału w Omanie jest wyłącznie fikcją, która ukrywa łamanie porozumienia przez Iran.
9. Brak rzeczywistych inspekcji, co unieważnia potwierdzenia MAEA

MAEA nie może przeprowadzać rzeczywistych inspekcji w Iranie i dlatego jej potwierdzenia, że Iran spełnia JCPOA są nieważne, z następujących powodów:

1. Inspekcje, na przeprowadzanie których MAEA ma pozwolenie i dzięki którym Iran otrzymuje potwierdzenie, że spełnia warunki porozumienia, są przeprowadzane wyłącznie na ograniczonych obszarach, gdzie Iran pozwala na inspekcje – to jest, w miejscach, które sam zadeklarował jako miejsca nuklearne. Żadne inne miejsce w Iranie, włącznie z obiektami militarnymi, nie są włączone w te inspekcje. Ponadto, jeśli chodzi o obiekty militarne, oficjele irańscy podkreślili, że MAEA nigdy nie dostanie pozwolenia na wejście tam.
2. Porozumienie stworzyło unikatowe ramy inspekcji dla Iranu, które są mniej rygorystyczne niż dla wszystkich innych członków Traktatu o Nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (NPT). Na przykład, Iran otrzymał pozwolenie na dobrowolne akceptowanie Dodatkowego Protokołu – to jest, nie było to obowiązkowe jak dla wszystkich innych – co znaczy, że mogą w każdej chwili wystąpić z Dodatkowego Protokołu (na przykład, kiedy żąda się pozwolenia na przeprowadzenie inspekcji obiektów militarnych, które wolno MAEA przeprowadzać zgodnie z Dodatkowym Protokołem) bez tego, by uznano to za złamanie JCPOA. To jest, Iran ma opcję zapobieżenia inspekcji swoich obiektów militarnych zarówno zgodnie z JCPOA, jak dlatego, że nie wiąże go Dodatkowy Protokół, ponieważ jego zaakceptowanie było dobrowolne.
3. Porozumienie stworzyło nadrzędne forum polityczne – Wspólną Komisję JCPOA – którego celem jest zwolnienie MAEA z jej wyłącznej władzy i przeniesienie jej na nadrzędne wobec niej forum polityczne, a także ma orzekać w sprawach, które statutowo należą do kompetencji MAEA.
4. Rola MAEA w fałszywym przedstawianiu rzeczywistości – tj. że Iran przestrzega JCPOA i że MAEA istotnie przeprowadza rzeczywiste inspekcje w Iranie
5. 1. MAEA nie uważa odrzucenia inspekcji przez Iran, “działalności, która może przyczynić się do zbudowania nuklearnego urządzenia wybuchowego” według Sekcji T, za łamanie JCPOA i wzywa do zajęcia się tą sprawą w dyskusji w organie politycznym – Wspólnej Komisji.
6. MAEA przeprowadziła skandaliczną inspekcję w obiekcie militarnym w Parchin, która miała na celu zamknięcie dossier Iranu o Możliwym Wymiarze Nuklearnym, zgodnie z wcześniej podjętą decyzją polityczną. Inspektorzy MAEA nie odwiedzili sami Parchin, a próbki z tego miejsca zostały pobrane przez samych Irańczyków i wręczone inspektorom, bez żadnych możliwości upewnienia się, że próbki pobrane były tymi, które dostarczono do MAEA. Ponadto su rektor generalny MAEA, Yukiya Amano, dostał pozwolenie na wejście do Parchin tylko na kilka minut i nie pozwolono mu na przyniesienie żadnego wyposażenia, nawet jego telefonu komórkowego. W tym procesie MAEA zgodziła się także na nie przepytywanie naukowców nuklearnych, jak żądała tego przez lata.
7. MAEA odmawia sprawowania swojej władzy przez zainicjowanie inspekcji obiektów militarnych, na co pozwalają zarówno Dodatkowy Protokół, jak Rezolucja 2231 Rady Bezpieczeństwa ONZ i mimo wypowiedzi sekretarza generalnego MAEA, Amano, że ma on możliwość zrobienia tego.
8. MAEA działa w sprawie Iranu w sposób łamiący jej własny system kontroli eksportu, jakiemu podlegają eksporterzy ciężkiej wody, tacy jak Kanada i Indie[3].

*Yigal Carmon prezesem MEMRI; A. Savyon jest dyrektorką MEMRI Iran Media Project.

[1] See IISS report „Update on Iran’s Compliance with the JCPOA Nuclear Limits – Iran’s Centrifuge Breakage Problem: Accidental Compliance,” Isis-online.org, September 21, 2017.
[2] See MEMRI Inquiry & Analysis No. 1341, Head Of Iran’s Atomic Energy Organization: Only External Pipelines Of Arak Reactor Were Filled With Cement, Its Core Was Not; Within Five Days, We Can Begin Enriching Uranium To 20%, September 1, 2017.
[3] See MEMRI Inquiry & Analysis No. 1348, The JCPOA’s Critical Flaw Is Its Lack Of Real Inspection By The IAEA; Those Focusing On Iran’s Ballistic Missiles And The JCPOA’s Sunset Clause Are Evading The Urgent Issue – The Need For Real Inspection Now, October 3, 2017.

If you wish to reply, please send your email to memri@memrieurope.org.