Wprowadzenie
Po raz pierwszy w swojej historii kręgi salafickie w Egipcie przygotowały się do startu w wyborach parlamentarnych z własnymi listami. Salafici założyli szereg partii: Al-Nour, Al-Asala, Al-Fadila i Al-Bina Wal-Tanmijja, która jest stowarzyszona z Al-Gamaa Al-Islamijja[1] . Wstępne wyniki wyborów dają salafitom około jednej czwartej głosów Egipcjan, choć oficjalne wyniki zarówno do Zgromadzenia Ludowego, jak i do Rady Szura będą sfinalizowane dopiero w marcu 2012 r. Wspólnym celem ruchów salafickich jest przywrócenie wczesnego islamu Proroka Mahometa i jego bezpośrednich następców, i uczynienie z niego dominującego czynnika w życiu prywatnym i publicznym. W Egipcie istnieje szereg organizacji salafickich, z które najbardziej znane są:
- Al-Gamijja Al-Szarijja („Stowarzyszenie szariatu”),założone w Kairze w 1912 roku przez duchownego z Al-Azhar Mahmouda Chattaba Al-Subkiego z celem oczyszczenia islamu z tego, co jest uważane za odstępstwa i zabronione w islamie innowacje. Popularność w Egipcie ruch zawdzięcza przedsięwzięciom charytatywnym i ośrodkom nauczania dla ubogich.
- Gamaat Ansar Al-Sunna („Stowarzyszenie zwolenników Sunny”),założone w Kairze w 1926 roku przez duchownego z Al-Azhar Muhammada Hameda Al-Fikiego, które oddzieliło się od Al-Gamijja Al-Szarijja z powodu sporów teologicznych. Ta grupa zwalczała praktykę sufich oddawania czci grobom i wierzy, że odstępstwo muzułmanów od czystego islamu jest jedną z przyczyn porażki islamu.
- Al-Daawa Al-Salafijja („Nauczanie salafickie”), założone w latach 1970. w Aleksandrii pod wpływem saudyjskich kręgów salafickich. Ta grupa była w konfliktach z reżimem Mubaraka.
- Al-Salafijja Al-Harakijja („Ruch salaficki”),założony w Kairze w latach 1970., równocześnie z Al-Daawa Al-Salafijja.
- Istnieją także mniejsze grupy salafickie, wśród nich radykalni salafici, którzy popierają globalny dżihad. Niektórzy szefowie tych grup znajdują się obecnie w więzieniu – włącznie Muhammadem Al-Zawahirim, bratem szefa Al-Kaidy Ajmana Al-Zawahiriego – podczas gdy inni zostali zwolnieni w następstwie rewolucji 25 Stycznia.
Niniejszy raport koncentruje się na partii Al-Nour, która została założona przez Al-Daawa Al-Salafijja, jeden z najpopularniejszych nurtów salafickich w dzisiejszym Egipcie. W przeszłości jego przywódcy wyrażali się negatywnie o demokracji i wyborach, ale w świetle nowej sytuacji w kraju zdecydowali się na start w wyborach w próbie przełożenia swojej popularności na znaczenie polityczne, które umożliwi im skierowanie Egiptu ku modelowi islamskiego państwa. Ta decyzja wywołała debatę w społeczności salafitów i wściekłość wśród radykalnych salafitów, którzy całkowicie odrzucają demokrację, prawo konstytucyjne i politykę parlamentarną. W swojej obronie członkowie Al-Nour twierdzili, że można osiągnąć równowagę między demokracją a ideologią religijną, i że można nawet użyć demokratycznych środków dla wzmocnienia religii. Poniższy raport czyni przegląd niektórych głównych kwestii, debatowanych w kręgach salafickich w tym kontekście oraz twierdzeń wysuwanych przez Al-Nour dla usprawiedliwienia swojego uczestnictwa w polityce.
Logo Al-Nour
Debata wśród salafitów w sprawie uczestnictwa politycznego
Dla egipskich salafitów uczestnictwo w polityce kraju nie jest oczywiste. Do teraz unikali robienia tego z powodów religijnych, ideologicznych i praktycznych. Jako orędownicy zaprowadzenia islamskiego prawa szariatu salafici wierzą, że rząd i ustawodawstwo są wyłącznie prerogatywą Allaha. Dlatego w ich oczach demokracja jest formą herezji, ponieważ ludzie nie mają władzy, by ustanawiać własne prawa lub decydować czy wprowadzić prawa islamu. Według światopoglądu salafickiego także proces wybierania władcy jest prerogatywą małej grupy ahl al-hal wal 'aqd („tych, których autorytet jest wiążący”), nie zaś sprawą do decydowania przez ogół społeczeństwa.
Szejk Jasser Burhami, przywódca i założyciel Al-Daawa Al-Salafijja
Wejście salafitów do polityki wymagało więc wyjaśnienia tego, co się zmieniło i dlaczego nie robili tego wcześniej. W przeszłości szejk Jasser Burhami, przywódca i założyciel
Al-Daawa Al-Salafijja, wyliczył trzy przyczyny odmowy uczestnictwa w polityce:
„1. Ustawodawstwo jest absolutną prerogatywą Allaha i jedną z najważniejszych cech probierczych [Jego] suwerenności i boskości…
2. Pozwolenia na prawa tworzone przez człowieka jest sprzeczne z islamskim szariatem.
3. Rządzenie według [praw] innych niż prawa Boga gniewa [Boga] i przynosi jego wrogość i karę…”[2]
Te zasady, ogólnie przyjęte w kręgach salafickich, leżą u sedna debaty wywołanej przez wejście salafitów do polityki i ich uczestnictwo w grze demokratycznej.
Radykalny duchowny salaficki: Uczestnictwo w wyborach jest “zbrodnią religijną”
Radykalni salafici ostro potępili decyzję bardziej umiarkowanych grup wejścia do polityki i grania zgodnie z regułami demokracji. Szereg znanych przywódców radykalnego nurtu salafickiego przewodziło temu atakowi. Szejk Ahmad Aszousz, były przywódca Al-Dżihad, który został niedawno zwolniony z więzienia w następstwie rewolucji, napisał artykuł zatytułowany: „Partia Al-Nour – między islamem a europejską dżahilijja”, w którym wyliczył główne argumenty przeciwko uczestnictwu w polityce[3] . Należy zauważyć, że Aszousz był pierwotnie członkiem Al-Daawa Al-Salafijja, która założyła partię Al-Nour party, i był zbliżony do jej przywódców.
Wśród argument zaprezentowanych przez Aszousza w artykule były następujące:
- Wezwanie Al-Nour do ustanowienia nowoczesnego i demokratycznego państwa w Egipcie jest odstępstwem od prawdziwego islamu.
- Zgoda na ustawodawstwo według stworzonych przez człowieka praw podważa zasadę wyłącznej władzy Allaha w sprawach ustawodawstwa i rządzenia.
- Akceptowanie zasady niezależnego sądownictwa oznacza akceptowanie praw pozwalających na rozwiązłość, taką jak homoseksualizm, konsumpcja alkoholu i prostytucja.
- Akceptowanie zasady rządów prawa (tj. prawa świeckiego) jest “zbrodnią religijną”.
- Akceptowanie konstytucji egipskiej oznacza akceptowanie rozdziału między religią i państwem.
Według Aszousza przywódcy partii posłuchali jego krytyki i zmienili klauzulę w swojej platformie dotyczącą roli ludu w formułowaniu nowej konstytucji.
Radykalny salaficki szejk Ahmad Al-Aszousz
Odpowiedź Al-Nour
A. Demokracja może zostać podporządkowana szariatowi
Zdecydowawszy się na wejście na arenę polityczną salafici musieli zaakceptować reguły gry demokratycznej i znaleźć sposób na pogodzenie ich z ideologicznymi i religijnymi zasadami. W rezultacie ich platforma w znacznej mierze akceptuje zasady demokracji. Na przykład stwierdza, że „partia opowiada się za ustanowieniem nowoczesnego państwa [opartego] na nowoczesnych zasadach… które respektują wolność… i prawa, szanuje wartości przejrzystości i integralności… [1] jest oparta na rozdziale władz ustawodawczej, sądowniczej i wykonawczej”[4] . Jednak platforma mówi także o potrzebie honorowania „fundamentalnych zasad narodu [egipskiego] i jego podstawowego reżimu” oraz, wyraźniej, o „potrzebie realizowania demokracji w ramach islamskiego szariatu”. Należy zauważyć, że pierwotne sformułowanie mówiło o „demokracji z islamskim źródłem władzy”. Zostało poprawione w odpowiedzi na krytykę, taką jak krytyka Aszousza, że implikowało to gotowość zaakceptowania rządów ludzi zamiast podporządkowania demokracji prawom islamu.
B. Można wykorzystać mechanizmy demokratyczne bez akceptowania ideałów demokratycznych
Na konwencji salafitów w prowincji Bani Suef zapytano Jassera Burhamiego czy partia Al-Nour zboczyła z prawdziwej drogi. W odpowiedzi Burhami oświadczył, że demokracja obejmuje dwa główne składniki: ideał rządów ludu i mechanizm polityczny, taki jak wolne wybory. Wyjaśnił, że salafici odrzucają całkowicie ideał demokratyczny, ale akceptują mechanizm polityczny: „W swej istocie demokracja [oznacza] rządy ludu, który jest źródłem władzy i ustawodawstwa. Jednakże koncepcja demokracji rozwinęła się i [dzisiaj] obejmuje zarówno [tę] ideę, jak i mechanizmy [demokratyczne. [Samą] ideę odrzucamy całkowicie. [Ale] przy obecnej równowadze opcji mechanizm demokratyczny – tj. metoda [przeprowadzania] wyborów i decydowania o wszystkich sprawach zgodnie z wolą większości – wydaje się najlepszą dostępną opcją lub mniejszym złem”[5] .
C. Każde społeczeństwo tworzy własny rodzaj demokracji
Oficjalna strona internetowa Al-Nour zamieściła artykuł zatytułowany “Ku wyzwoleniu pojęcia demokracji” dra Abd Al-Fattaha Madiego, profesora politologii na Uniwersytecie Aleksandii, w którym wyjaśnił, że demokracja jest szerokim i elastycznym pojęciem, które można przykroić do szczególnego charakteru i kultury ludu egipskiego. Dodał, że ponieważ nurty religijne są ogromnie popularne w społeczeństwie, wybory demokratyczne mogą im służyć jako środek zdobycia władzy, po czym mogą ukształtować kraj zgodne ze swoją wolą. Madi podkreślił, że demokracja nie podważy fundamentalnych wartości społeczeństwa ani nadrzędności islamu jako religii i ideologii: „Demokracja, jako forma rządów, ma do czynienia z rozdzieleniem władz… Wbrew temu, co sądzą niektórzy, nie jest to przekonanie polityczne ani szkoła myśli… Instytucje demokratyczne są środkami do realizowania źródeł władzy. Nie można oczekiwać, że naruszą najwyższe źródła władzy lub wartości społeczeństwa…”[6]
Madi dodał, że demokracja jest modularna i może być ukształtowania przez każde społeczeństwo, by pasowała do jego potrzeb: “Demokracja jako forma rządów nie jest jak przenośny komputer, który można importować jako całą rzecz… Nie jest to oczywisty produkt Zachodu, jak wierzą niektórzy… Chociaż została rozwinięta w liberalnych krajach zachodnich, odniosła również sukcesy… w Malezji, Indiach, Japonii i Ameryce Łacińskiej. Demokracja jest ludzkim [wynalazkiem], która ukształtowało wiele kultur. Ma korzenie w filozofii starożytnej Grecji i Rzymu, i w kulturze islamskiej…”[7]
D. Chaos polityczny w Egipcie daje salafitom przewagę
W wywiadzie z 10 listopada 2011 r. dla “Al-Ahram” Jasser Burhami zajął się tym, dlaczego salafici nie uczestniczyli w życiu politycznym Egiptu za reżimu Mubaraka, wyjaśniając, że okoliczności nie były korzystne dla salafitów, ponieważ był to tylko pozór demokracji i wybory były tylko na pokaz mający dać reżimowi pozór legitymacji: „Przed rewolucją salafici nie uczestniczyli w procesie politycznym, ponieważ równowaga sił zmuszała każdego, kto wchodził w tę dziedzinę, do czynienia ustępstw, oraz z powodu haniebnego fałszowania wyborów, z opozycją jako niczym innym jak środkiem do przystrajania obrazu reżimu dyktatorskiego [jako demokratycznego]”.
W wywiadzie z 29 marca 2011 r. dla Al-Khalijiyya TV Burhami uzasadniał polityczne uczestnictwo salafitów mimo różnicy między rządami islamu, który nie rozdziela religii od państwa, a świeckimi rządami demokratycznymi. Wyjaśnił, że pod rządami islamu prawa oparte są na Koranie i Sunnie, i odstąpienie od nich uważane jest za akt buntu, zła i herezji. Z drugiej strony, przy demokracji, trzeba respektować wolę ludu i władze nie mogą od niej odstępować, nawet jeśli oznacza to pozwolenie na rozwiązłość, homoseksualizm i konsumpcję alkoholu. Przy rządach demokratycznych wszystkie prawa można zmienić zgodnie z wolą większości, podczas gdy pod rządami islamskimi nie do ludzi należy decydowanie, czy prawa szariatu powinny być wprowadzone w życie.
Mimo tych wypowiedzi przeciwko demokracji Burhami sugerował, że salafici mogą angażować się w politykę jako środek do realizacji swoich celów i interesów – pod warunkiem, że okoliczności są sprzyjające: „Nasze uprzednie wystrzeganie się uczestnictwa w wyborach nie było dlatego, że religia nie ma miejsca w polityce lub że polityka nie ma miejsca w religii. Wierzymy, że islam jest ostateczną [władzą] we wszystkich dziedzinach życia, włącznie z polityką… Po rewolucji zaszły wielkie zmiany… które pozwoliły nam na [udział] w tych korzyściach demokracji, które są zgodne z szariatem… Dzisiaj jest bardzo dużo wolności, która nie pozwala [nikomu] na wymuszanie na nas ustępstw. W dniu, w którym będziemy zmuszeni do rezygnacji z podstawowych zasad naszej wiary, nie będziemy mogli dłużej uczestniczyć [w procesie politycznym]…”
Należy zauważyć, że Burhami był w przeszłości, i nadal jest, przeciwko oskarżaniu o herezję (takfir) tych, którzy biorą udział w procesie politycznym, oraz przywódców reżimu, mimo że nie wprowadzali szariatu. Różni się tym od salafitów-dżihadystów, którzy opowiadają się za ideologią Al-Kaidy[8] .
Stanowisko salafitów wobec mniejszości i kobiet
Status Koptów
Salafici otwarcie deklarują, że chcą, by Egipt był definiowany jako kraj islamski, chociaż starannie podkreślają, że Koptom będzie wolno mieć własne prawa religijne w sprawach osobistych. Artykuł o „kulturze i tożsamości” platformy Al-Nour stwierdza: „Istnieje szeroki, powszechny konsensus między wszystkimi odłamami [społeczeństwa] egipskiego dotyczący ustanowienia islamu jako religii państwowej, arabskiego jako oficjalnego języka i zasad islamskiego szariatu jako podstawowego źródła ustawodawstwa. To gwarantuje Koptom wolność religii i ich prawo do bycia sądzonym zgodnie z ich prawami religijnymi w sprawach [statusu] osobistego. We wszystkich innych dziedzinach życia [i we wszystkich sprawach] ogólnego porządku i norm prawo państwowe [które jest oparte na szariacie] jest nienaruszalne i stosuje się do wszystkich obywateli”[9] .
Zamieszki między salafitami a Koptami w Kairze w maju 2011 r.
To stanowisko wywołało lęki wśród mniejszości w Egipcie, szczególnie wśród Koptów. W próbie złagodzenia ich niepokoju szef Al-Nour, Imad Abd Al-Ghafour powiedział: „Koptowie są [naszymi] partnerami w ojczyźnie i mają prawa i obowiązki równe [muzułmanom]. Mam nadzieje, że wolno nam będzie odwiedzać kościoły [w celu] zapewnienia ich i zaznajomienia z prawdziwą naturą nurtu salafickiego i z naszą platformą polityczną, która jest oparta na braku jakiejkolwiek dyskryminacji religijnej obywateli. Nawet gdyby byli przywódcy salafitów, którzy ogłaszają Koptów heretykami, nie znaczy to, że [Koptowie] muszą być poddani jakimkolwiek sankcjom religijnym lub [prawnym]. Według islamu niewierny musi odpowiadać za siebie tylko przed Allahem”[10] .
Kobiety w parlamencie
Chociaż salafici ogólnie odrzucają obecność kobiet w dziedzinie publicznej, Al-Nour próbował wyrazić bardziej elastyczne stanowisko. Punkt na stronie internetowej „Często zadawane pytania” stwierdza: „Nasza postawa wobec kobiet jest [postawą] najwyższego uznania i szacunku. Ich wkład jest zasadniczy w niezliczonych dziedzinach, jak długo jest zgodny z prawami szariatu, które chronią honor przeciwko wszelkiego rodzaju naruszeniom… Tradycja islamska, na której się opieramy we wszystkich sprawach, wyraźnie wskazuje, że kobiety w czasach Proroka uczestniczyły w rajdach w celu spełnienie swoich rozmaitych obowiązków, od [udziału] w walce do opieki nad rannymi”[11] .
Prawo egipskie wymaga, by wszystkie partie zabezpieczyły miejsca dla kobiet na liście swoich kandydatów. To stanowi problem dla partii salafickich, ponieważ duchowni salaficcy wydali orzeczenie przeciwko kobietom w parlamencie w oparciu o hadis, który mówi: „Lud, który wyznacza kobietę, by go prowadziła, nigdy nie odniesie sukcesu”. W celu usankcjonowania obecności kobiet na liście Al-Nour Burhami wydał nową fatwę, która pozwala kobietom na staranie się o miejsce w parlamencie i służenie w nim, uzasadniając to tym, że nieumieszczenie kobiet na liście w ogóle nie pozwoliłoby salafitom na startowanie w wyborach, to zaś z kolei znaczyłoby ustąpienie pola na arenie politycznej świeckim[12] .
Plakat z kandydatami Al-Nour z różą zamiast zdjęcia przedstawiającego kandydatkę
Postawa Al-Nour wobec kobiet wielokrotnie wywoływała oburzenie podczas kampanii wyborczej. W jednym z incydentów chodziło o plakaty promujące kobiece kandydatki, na których były zdjęcia kwiatów lub mężów kandydatek zamiast nich samych. Iman Abd Al-Ghafour zareagował: “To była prywatna inicjatywa lokalnego komitetu partyjnego i odpowiedzialni zostali ukarani”. Przyznał jednak, że “niektóre kobiety zostały włączone na listę dzięki swoim kwalifikacjom, ale inne w celu spełnienia wymogu pewnego odsetka kobiet na liście”[13] .
Wiec kobiet popierających Al-Nour z wyłącznie męskimi mówcami
Inna burza wybuchła, kiedy podczas wywiadu na żywo jeden z rzeczników partii, Abd Al-Munim Al-Szahat, zażądał, by prowadząca wywiad dziennikarka zakryła głowę hidżabem[14] . Partia była także krytykowana za przeprowadzenie specjalnego wiecu dla kobiet, na którym wszyscy mówcy byli mężczyznami. Szejk Burhami stwierdził na tym wiecu, że włączeni kobiet do listy partyjnej było złem koniecznym. Wyjaśnił: „Obecność kobiet w parlamencie jest zabroniona, ponieważ oznacza to pozwolenie im, by rządziły mężczyznami. Jednakże byliśmy zmuszeni zgodzić się na to, bo odmowa oznaczałaby pozostawienie areny [politycznej] elementom destrukcyjnym… Zło pozwolenia kobietom na [wejście] do parlamentu jest mniej szkodliwe niż pozostawienie areny tym, którzy chcą zmienić Artykuł Drugi konstytucji i tożsamość narodu [egipskiego]. Kobietom nie wolno trzymać steru władzy… ale [jesteśmy gotowi] zrezygnować z tej zasady na rzecz [wspólnego] dobra”[15] .
Kolejną kłopotliwą sytuację spowodowała jedna z kandydatek partii, Muna Sallah, kiedy powiedziała w wywiadzie, że “kobiety są umysłowo i religijnie ułomne i [dlatego] nie wolno im [zajmować pozycji] władzy, ponieważ rządzą nimi emocje”. Pospieszyła wyjaśnić, że zasiadanie w parlamencie jest pozycją o ograniczonej władzy i dlatego otwartą dla kobiet[16] .
*R. Green jest pracownikiem naukowym w MEMRI.
[1] The Islamist movement Al-Gama’a Al-Islamiyya, which during the 1990s was involved in terrorist activities aimed at toppling the Egyptian regime and establishing an Islamic rule in its stead, renounced violence in 1997.
[2] http://anasalafy.com/play.php?catsmktba=13439 .
[3] http://www.almaqreze.net/ar/news.php?readmore=1354 .
[4] http://www.alnourparty.com/page/program_poilitcal .
[5] http://www.youtube.com/watch?v=EGrcPZeQE74 .
[6] Compare this to the slogan coined by Salafi-jihadi ideologue Muhammad Al-Maqdisi, „Democracy Is a Religion,” which implies that believing in democracy is heresy.
[7] http://www.alnourparty.com/blog/DemoqFreeing .
[8] http://www.salafvoice.com/article.php?a=5260 .
[9] http://www.alnourparty.com/page/program_culture .
[10] (Egypt), November 15, 2011.
[11] http://www.alnourparty.com/page/answer .
[12] Al-Masri Al-Yawm(Egypt), November 8, 2011.
[13] Bawbat Al-Ahram(Egypt), November 15, 2011.
[14] Al-Sharq Al-Awsat (London), November 13, 2011.
[15] Al-Masri Al-Yawm(Egypt), October 15, 2011.
[16] Al-Sharq Al-Awsat (London), November 17, 2011.
