Autorzy: A. Savyon i Yigal Carmon*
Wprowadzenie
JCPOA daje reżimowi irańskiemu dwa osiągnięcia historyczne – status państwa nuklearnego i immunitet wobec ataku Zachodu z powodu programu nuklearnego. W praktyce jest to gwarancja zachodnia przetrwania reżimu Republiki Islamskiej. Tych osiągnięć nie można unieważnić bez unieważnienia samego porozumienia.
Rzecznicy Iranu podkreślali, że nawet jeśli administracja prezydenta Trumpa anuluje porozumienie, nie może być ono anulowane – ponieważ Iran w swojej dalekowzroczności zaangażował UE i ONZ w poparcie porozumienia. Nawet jeśli same USA miałyby anulować porozumienie, pozostanie ono w mocy – to jest, pozostanie status Iranu jako państwa nuklearnego.
Prezydent irański, Hassan Rohani, powiedział, na przykład, 11 listopada 2016 r. na posiedzeniu gabinetu, w dzień po wyborze Trumpa na prezydenta, że nie ma sposobu anulowania tego porozumienia: „Mądrość Iranu w porozumieniu nuklearnym polega na fakcie, że skłonił do zaaprobowania JCPOA jako rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ, nie zaś jako [dwustronnego] porozumienia z jakimś krajem lub administracją. Dlatego nie zostanie ono zmienione przez żadną decyzję konkretnej administracji”[1].
Po Dniu Implementacji JCPOA w styczniu 2016 r., a nawet wcześniej, funkcjonariusze reżimu irańskiego wielokrotnie ostrzegali, że jeśli USA złamią porozumienie, a szczególnie jeśli dodatkowe sankcje zostaną nałożone na Iran, Iran anuluje porozumienie i powróci do status quo sprzed porozumienia, a nawet posunie się dalej.
Na przykład, 21 października 2015 r. list z wytycznymi irańskiego najwyższego przywódcy, Alego Chameneiego do prezydenta Rohaniego, stanowiący “warunkową aprobatę” porozumienia, stwierdzał: „Przez okres ośmiu lat każde narzucenie sankcji na jakimkolwiek poziomie i pod jakimkolwiek pretekstem (włącznie z powtarzającymi się pretekstami terroryzmu i praw człowieka) ze strony któregokolwiek z krajów [będących] stronami porozumienia, będzie stanowić złamanie JCPOA i rząd [irański] będzie zobowiązany do podjęcia niezbędnego działania według klauzuli 3 rezolucji Madżlisu i zatrzymania działań wymaganych przez JCPOA”[2].
Iran zmienia politykę – od gróźb anulowania porozumienia do gróźb równoległej odpowiedzi
Jednak po tym, jak USA nałożyły dodatkowe sankcje na Iran zarówno podczas administracji Obamy, jak Trumpa, stało się jasne [3], że Iran nie zrealizuje swoich gróźb. Zamiast tego Iran przedstawił nową formułę, która nie zobowiązuje go do anulowania porozumienia, jak groził poprzednio. Nowa formuła ustala, że reżim irański będzie odpowiadał na łamanie porozumienia przez USA własnym, równoległym łamaniem.
Istotnie, 26 marca 2017 r., po ogłoszeniu 24 marca 2017 r. przez Departament Stanu USA o nowych sankcjach przeciwko firmom i poszczególnym osobom związanym z programem pocisków rakietowych Iranu, ministerstwo spraw zagranicznych Iranu ogłosiło sankcje przeciwko 15 firmom amerykańskim. Ponadto, w odpowiedzi na Countering Iran’s Destabilizing Activities Act z 2017 r., rozważany obecnie przez administrację USA, oraz po uznaniu przez Senat USA Korpusu Strażników Rewolucji Islamskiej Iranu za organizację terrorystyczną, przewodniczący Komisji Bezpieczeństwa Narodowego Madżlisu, Ala Al-Din Boroudżerdi, ogłosił 25 marca 2017 r., że komisja przedstawi Madżlisowi plan uznania CIA i armii USA za organizacje terrorystyczne, co ma zostać przeprowadzone po irańskim święcie Norouz 21 marca[4].
3 kwietnia 2017 r. Dżavad Zarif, minister spraw zagranicznych Iranu, powiedział: „Jeśli nadejdzie chwila, w której Amerykanie nie będą realizowali JCPOA, nasz powrót [do sytuacji sprzed JCPOA] będzie bardzo szybki i dotrzemy do więcej niż mieliśmy kiedyś… Mamy wystarczające gwarancje na dzień, w którym reżim [irański] zdecyduje i uzna, że poziom łamania obietnic przez Amerykę jest tak wysoki, że musimy powrócić do [sytuacji] sprzed JCPOA. Nie wydaje mi się jednak, by to się zdarzyło”[5].
Należy zauważyć, że grożąc możliwością powrotu Iranu do status quo sprzed porozumienia, Zarif nie ustalił żadnych nieprzekraczalnych granic ani specjalnych warunków, których złamanie zobowiązałoby Iran do anulowania porozumienia. Zamiast tego mówi, że Iran będzie działał, “kiedy uzna”, że USA podnoszą poziom naruszeń wobec Iranu. Ponadto Zarif dodaje, że jego zdaniem taka sytuacja nie zaistnieje.
Wycofanie się Iranu z poprzednich gróźb i ostrzeżeń w sprawie dalszego obowiązywania JCPOA, nawet jeśli USA anuluje je, jest świadectwem historycznego znaczenia tego porozumienia dla reżimu irańskiego. Naszym zdaniem Iran nie anuluje tego porozumienia, nawet jeśli USA będą nadal nakładały sankcje na ten kraj, nawet jeśli zaangażują się w akcję militarną przeciwko interesom irańskim. Iran nie anuluje porozumienia, które wyposaża go w status państwa nuklearnego i stanowi gwarancję przetrwania reżimu oraz dostarcza immunitetu przed atakiem zachodnim, skierowanym na zmianę reżimu. Te historyczne osiągnięcia przyznała Iranowi administracja Obamy poprzez JCPOA.
Nie trzeba dodawać, że groźba powrotu do sytuacji sprzed JCPOA jest sama pustą groźbą, ponieważ jeśli reżim zrobi to, znajdzie się z powrotem w sytuacji zdefiniowanej przez ówczesnego sekretarza stanu USA, Johna Kerry’ego, “na dwa miesiące przed [nuklearnym] przełomem”[6]. Robiąc to, wywoła ryzyko ataku przez Zachód.
JCPOA – narzędzie zapewnienia przetrwania reżimu irańskiego
Reżim irański trzyma się kurczowo JCPOA, ponieważ to porozumienie gwarantuje jego przetrwanie. Prezydent Obama awansował reżim irański ze statusu „państwa oskarżonego”, poddanego sankcjom Rady Bezpieczeństwa za program nuklearny, do status legalnego państwa nuklearnego, które może prowadzić negocjacje z resztą mocarstw świata o modernizowaniu swojej działalności nuklearnej.
Zagrożeniem egzystencjalnym, które doprowadziło najwyższego przywódcę, Alego Chameneiego do ponowienia projektu nuklearnego w 2002 r. (po tym, jak założyciel rewolucji irańskiej, ajatollah Ruhollah Chomeini, zatrzymał projekt nuklearny z epoki Szacha), była groźba dla przetrwania reżimu. Reżim był zagrożony zarówno bezpośrednim atakiem Zachodu w celu spowodowania zmiany władzy, i pośrednio przez mobilizację elementów opozycyjnych w kraju, co reżim nazwał „fitna” – czyli zamieszki obywatelskie – jak po wyborach prezydenckich w 2009 r., które zdławiono. Z tego powodu Chamenei, podczas negocjacji o JCPOA, żądał, by USA zaprzestały amerykańskich audycji nadawanych w języku farsi do Iranu, zawiesiły polityczne i ekonomiczne wsparcie dla irańskich grup opozycyjnych i przestały krytykować irańską cenzurę w Internecie – wszystkie trzy żądania dotyczące przetrwania reżimu (patrz MEMRI Inquiry and Analysis No. 837, Khamenei’s Aim at the Nuclear Talks – Securing the Survival of His Regime, May 15, 2012).
Z JCPOA, Chamenei zdobył podwójne osiągnięcie, zapewniając zarówno przetrwanie swojego reżimu, jak członkostwo Iranu w klubie nuklearnym. Pierwotnym celem reżimu irańskiego w dążeniu do JCPOA była gwarancja przetrwania reżimu w obliczu wszystkich możliwych zagrożeń, wewnętrznych i zewnętrznych – i nie było nim zdobycie olbrzymiej pomocy ekonomicznej, ani wciągnięcie Iranu w gospodarkę zachodnią w celu ulżenia sytuacji ekonomicznej ludności – co Chamenei zamierza zrobić przy pomocy „gospodarki oporu”, której trzonem jest samowystarczalność i odrzucenie współpracy gospodarczej z Zachodem i zachodnich inwestycji w Iranie.
Nuklearny status Iranu, obiecany Chameneiemu przez administrację Obamy w porozumieniu, które jest poparte przez Europę, pozwala mu na kontynuację zarówno represji wobec ludności irańskiej, jak dalszego eksportowania rewolucji irańskiej w regionie.
*A. Savyon jest dyrektorką MEMRI Iranian Media Project; Yigal Carmon jest prezesem MEMRI.
[1] ISNA (Iran), November 9, 2016.
[2] MEMRI Inquiry and Analysis No. 1196, Iranian Supreme Leader Khamenei’s Letter Of Guidelines To President Rohani On JCPOA Sets Nine Conditions Nullifying Original Agreement Announced July 14, 2015, October 22, 2015.
[3] Tasnim (Iran), March 26, 2017.
[4] IRIB (Iran), March 25, 2017.
[5] Farsnews (Iran), April 3, 2017.
[6] http://www.huffingtonpost.com/entry/john-kerry-iran-israel_us_55b22b45e4b0224d8831d360
If you wish to reply, please send your email to memri@memrieurope.org.
